Цената на менструалната сиромаштија

Влошките, тампоните и останатите производи за менструална хигиена може и треба да чинат помалку. Оданочувањето на овие производи е актуелна тема во глобални рамки.

Кај нас, намалувањето или отстранувањето на ваквиот данок е и те како потребен чекор, земајќи предвид дека дури 15% од жените и девојките немаат пристап до средства за менструална хигиена. Во одредени земји влошките и тампоните немаат ДДВ (данок на додадена вредност) или се достапни сосема бесплатно. Каде стоиме ние по ова прашање? Каков данок плаќаме на производите за менструална хигиена во Македонија?

Во нашата држава постојат три даночни стапки – ДДВ од 0%, 5% и 18%. ДДВ-то е 0% за јавни услуги кои државата им ги должи на граѓаните, како образование, здравство, култура. ДДВ од 5% се наплаќа за производи и услуги кои се неопходни за секој човек – исхрана, лекови, медицински средства, училиштен прибор, производи за бебиња. Иако производите за менструална хигиена се неопходни за секоја личност која има менструација да може да води здрав живот и да функционира нормално во тие денови, влошките и тампоните не спаѓаат во оваа даночна стапка. Односно, се даночат со 18%. Тоа значи дека ако купувате пелени за бебе данокот е 5%, бидејќи пелените се неопходни, и тоа е сосема во ред. Но, ако купувате влошки данокот е 18%. ДДВ од 18% меѓудругото се наплатува за многу неесенцијални производи – како патики, слушалки, мебел итн. Значи, влошките и тампоните без кои не може да се помине менструација на хигиенски и достоинствен начин и се купуваат редовно, на месечна база, се во истата категорија како производи од многу помала неопходност во секојдневниот живот.

Даночењето на производите за менструална хигиена како неесенцијални производи има сериозни последици.

Прво, поради повисоката цена на овие производи не секоја личност која има менструација може да си ги дозволи овие неопходни производи, концепт познат како „менструална сиромаштија“. За замена се користат крпи, весници и импровизирани средства коишто не го задоволуваат истиот хигиенски стандард, а уште помалку дозволуваат удобно движење, физичка активност и чувство на безбедност за време на менструацијата. Ваквиот проблем е присутен во нашето општество и со него се соочуваат 15% од девојките и жените. Ова со себе повлекува најразлични последици – од ризици поврзани со репродуктивното здравје, до отсуствување од училиште или работа што на овие жени им ја ограничува можноста за квалитетен и исполнет живот. Намалување на данокот, со што влошките и тампоните би се третирале како неопходни производи е едноставен чекор кој институциите се должни да го направат.

Но табуата и стигмата околу менструацијата не дозволуваат за овие проблеми да се зборува отворено и искрено, со што се потценува сериозноста на проблемот и се игнорира улогата на институциите. Кога менстурацијата се третира како нешто непријатно или тајно, се смета дека и решенијата на проблемите кои ги креира менструалната сиромаштија треба да бидат лични и скришни. Стигматизацијата води до тоа менструалната сиромаштија да не стане тема на разговор во нашите институции. А јасни решенија постојат, како и бројни позитивни примери од други држави.

На пример, во Британија и Индија данокот на производите за менструална хигиена е сосема отстранет. Во Европската Унија некои земји го имаат намалено данокот на 5%, што е минималната даночна стапка во тие држави. Одредени земји, како Боцвана и Шкотска, обезбедуваат бесплатни производи за менструална хигиена, особено во училиштата, со цел да се намали менструалната сиромаштија кај девојчињата и девојките.

Ваквата мерка кај нас би била од особена важност. Истражувањата покажуваат дека дури 90% од девојчињата во руралните средини во Македонија отсуствуваат од училиште за време на менструацијата. Причините се несоодветните хигиенски услови во училишните тоалети, недостапоноста на соодветни хигиенски производи или болна менструација. Овие поразителни статистики покажуваат дека менструалната сиромаштија директно го повредува правото на образование на девојчињата кај нас. Па така, на истиот начин на којшто е невозможно едно дете да оди на училиште без училиштен прибор (па затоа тој има ДДВ од 5%), невозможно е едно девојче да оди на училиште без соодветни хигиенски производи (кои во моментов имаат ДДВ од 18%). Со ова проблемот на менструалната сиромаштија е проблем на дискриминација, родова нееднаквост и нееднаков пристап до јавните услуги кои ги нуди државата.

Дел од решението се наоѓа токму во намалувањето или отстранувањето на ДДВ-то, и можноста за добивање бесплатни хигиенски производи преку јавни установи како училиштата. Институциите мора да одиграат клучна улога во намалувањето на менструалната сиромаштија на конкретен начин со овие мерки. Од примерите можеме да забележиме дека меѓу земјите кои спроведуваат мерки за да се справат со проболемот има и побогати и посиромашни земји. Тоа ни укажува дека решението не зависи од економските можности на земјата, туку од политичката и институционална волја овој проблем да се реши.

Намалување на данокот е прв чекор и само еден дел од справувањето со менструалната сиромаштија. За целосно искоренување на овој проблем важно е да се надминат табуата и да се корегираат дезинформациите поврзани до менструацијата и репродуктивното здравје. За повеќе на оваа тема, следете ги Period. The Menstrual Movement Skopje, иницијатива на група девојки кои се борат против стигмата и табуата за менструацијата во нашето општество и преку социјалните мрежи нудат точни и достапни информации на македонски јазик.

Оданочувањето на влошките и тампоните како неесенцијални производи е особено важно прашање во време на пандемија и криза, кога државата е во можност да им ускрати одредени услуги и слободи на граѓаните – на пример движење по 22 часот, физичко присуство во училиште, седење во кафуле. Во овие ситуации станува особено важно кои производи и услуги се ценат како неопходни, а кои не. Пред само неколку дена во повеќе градови во Италија на неколку девојки не им било дозволено да купат влошки и тампони по 18 часот, затоа што според рестриктивните мерки во Италија, по 18 часот не е дозволено да се купуваат неесенцијални производи. Дали производот е есенцијален или не во овој случај не е прашање на здрав разум (имам менструација – неопходни ми се влошки), туку финансиската дефиниција на овие производи според која производите за кои се плаќа ДДВ од 22% во Италија, или 18% во Македонија, се сметаат за неесенцијални. Проблемите кои во обични услови не се третираат, во кризни ситуации можат да добијат апсурдни димензии, што е уште еден показател за важноста на овој проблем.

Менструацијата е природна, репетитивна состојба и е клучен дел од репродуктивното здравје. Кога немаме пристап до хигиенски производи за време на менструацијата, го ризикуваме нашето здравје, а значително се влошува и нашиот квалитет на живот. А проблемот е решлив. Бизнисите и компаниите секојдневно креираат нови изуми, па денес можат да се купат и менструални чашки, долен веш со вградена влошка, органски тампони без токсични состојки и многу друго. Но, развојот на нови технологии е недоволен доколку цените на овие производи остануваат недостапни. На страна од цените, многу од овие производи воопшто и не се достапни на пазарот во Македонија. Иновацијата не може да надомести за незанимавањето на институциите со овој проблем, кои се должни да се сензибилизираат за важноста на менструалното здравје и менструалната сиромаштија. За нивна среќа, бројните феминистички движења во повеќе земји се имаат изборено за конкретни решенија на овој проблем и постојат позитивни примери од други држави. Сѐ што треба да се направи е овие решенија да се спроведат. А тоа треба да претставува приоритет кога станува збор за квалитетот на живот на половина популација.