Деновиве, љубопитноста и вревата за новиот под-вид на Covid-19, официјално деклариран како Omicron ме натера да се изначитам безброј публикации и статии за вирусот. Читајќи за вирусна пандемија, особено овој период од годината, неизбежно е да се прочита и за една друга, далеку постара, сè уште горлива, а последниве две години релативно занемарена вирусна пандемија: ХИВ.
За прв пат е откриен кај човечки пациент во 1981 година, тогаш познат како GRID (Gay-Related Immune Deficiency), затоа што се сметало дека ги таргетира исклучиво геј мажите, и мажите кои имаат секс со мажи, манифестирајки се како исклучително ретки форми на пневмонија, и/или канцер. Во 1982 болеста е преименувана во AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrom), или на македонски СИДА. Веќе во 1983 е утврдено дека и жените можат да бидат инфицирани од ХИВ преку хетеросексуален секс, што ја иницира првата интернационална конференција за ХИВ/СИДА во 1985 во Џорџија, Соединетите Американски Држави. Во 1986 година се дијагностицира прва трансмисија на ХИВ од мајка на новороденче. Конечно, во 1987 година, цели 6 години подоцна од првиот официјален дијагностициран случај на ХИВ, се појавува и првата одобрена терапија на пазарот, односно антиретровиралниот лек AZT (azidothymidine). За прв пат, на 1ви Декември 1988 година, се обележува светскиот ден на ХИВ/СИДА, за во 1991 година црвената лента стане официјален интернационален симбол на болеста. До овој момент се проценува дека помеѓу 8 и 10 милиони луѓе глобално живеат со вирусот.
Во периодот на 90-тите години веќе се постигнуваат значајни напредоци во развој на нови терапии за ХИВ затоа што веќе е повеке од јасно дека се работи за глобална вирална пандемија, која, логично, не дискриминира само одредена популација. Така во 1996 година се појавува нова терапија на пазарот 3TC која носи, речиси преку ноќ, намалување помеѓу 60% и 80% на хоспитализациите и морталитетот поврзани со ХИВ. И покрај развојот на новите терапии, во 1999 година, Светската Здравствена Организација веќе има нови проценки кои велат дека речиси 33 милиони луѓе глобално живеат со вирусот, и се проценува дека дотогаш вирусот однел 14 милиони животи. Во 2000 година, Обединетите Нации ги усвојуваат Милениумските Цели, каде се обврзуваат да го стагнираат ширењето на ХИВ вирусот, маларијата и туберколозата. Во исто време, преговараат со најголемите светски фармацевтски компании да ја намалат цената на лековите за ХИВ особено во земјите во развој. Во текот на првите две декади на новиот милениум се прават уште позначајни напредоци за справување со ХИВ пандемијата, па така во 2005 се појавува брзиот и веродостоен тест за антитела кој дава резултати за 2 минути; во 2011 таканаречениот Берлински пациент е целосно излекуван од вирусот после трансплантација на коскена срж; во 2012 е одобрен првиот профилактички третман. Истата година, и покрај сите значајни научни напредоци, и сознанието дека недетектабилно ниво на ХИВ вирусот во телото е еднакво на неможност за пренос на вирусот на други лица, Врховниот Суд во Канада пресудува дека ХИВ + личност има законска обврска да го обзнани својот ХИВ статус на партнер/и пред да стапи во сексуален однос со нив. Врховниот Суд во Канада не е единствен што ја уважува оваа пресуда. Истата останува правосилна во огромен дел од земјите во светот. Сепак, дури и со неколку чекори назад, се прават чекори напред, па така, во 2014 година, Обединетите Нации го усвојуваат целите 90-90-. Односно, земјите се обврзуваат до 2020 г. да ја постигнат целта 90% од луѓето што живеат со ХИВ да си го знаат сопствениот статус, 90% од луѓето што си го знаат статусот да имаат пристап до антиретровирусна терапија, и 90% од луѓето што примаат антиретровирусна терапија да постигнат недетектабилно ниво на вирусот; постигнувајќи го ова, ќе биде возможно до 2030 година ХИВ да престане да биде глобална епидемија, односно закана за јавното здравје. Во Македонија, од 1987 до сега се дијагностицирани околу 500 луѓе со ХИВ.
Првиот случај на COVID-19 е регистриран во декември 2019 година, за во почетокот на 2020 година Светската Здравствена Организација прогласи глобална здравствена опасност од вирусот. До март истата година веќе се дијагностицирани 100 илјади луѓе, вирусот е прогласен за глобална пандемија и се издаваат насоки за превенција. Истиот месец, 2020 година веќе се работи на тестирање на првата mRNA вакцина. Се појавува Lambda варијантата, а подоцна и Alpha варијантата. До септември 2020, од првиот дијагностициран пациент, веќе има 1 милион смртни случаи. Во ноември 2020 се појавуваат првите вакцини за COVID-19 со ефективност до 90% против тешка клиничка слика од вирусот. Декември 2020 Delta варијантата стапува на сцена. Официјално, до април 2021 веќе се администрирани 1 милијарда вакцини на глобално ниво. Во Македонија, до сега се дијагностицирани вкупно 215 125 луѓе со вирусот и 7569 смртни случаи. Овој месец, односно ноември 2021 година, веќе имаме и нова варијанта на вирусот со официјално име Omicron.
Додека COVID-19 затвара граници, инсистира на носење заштитни маски, визири, или скафандери за медицинските работници кои работат со COVID-19 позитивни пациенти, ХИВ не носи такви глобални последици. Да се разбереме, далеку е од безопасен вирус, но во денешно време е речиси еквивалент на хронична болест која се менаџира со едноставна и делотворна терапија. Ако проблемот со COVID-19 е степенот на заразност, проблемот со ХИВ е сосема друг. Се работи за стигма. Се работи за дискриминација. Се работи за отпор на разбирање на вирусот, и стереотипот дека таргетира исклучиво одредена,„ непосакувана“ популација.
Ноември беше месец на машкото здравје. ХИВ тестирањето во Македонија е бесплатно и анонимно кај сите невладини организации кои тоа го нудат како услуга. Зошто? Затоа што невладините организации одамна препознаа дека постои неопходност од такви услуги, особено во атмосфера кога државата не ја препознава, или не сака да ја препознае опасноста од не делување. Последниве неколку години, работите се менуваат, и се препознава потребата од далеку поажурно следење и проактивна акција на ситуацијата. Во Македонија, терапијата за ХИВ е 100% бесплатна. Советувањето за превенција, или справување со ХИВ + статус е професионално, секогаш достапно и загарантирано анонимно. Ако COVID-19 нè научи нешто, тоа е дека ниту еден вирус, ниту една болест не дискриминира. Тоа е карактеристика исклучиво на нас, луѓето. Недетектибилен ХИВ статус значи дека вирусот не може да се пренесе на друг. ХИВ + статус генерално не значи дека треба да се носи заштитна маска, визир, скафандер околу луѓето што живеат со овој вирус. Има исклучително лимитиран и дефиниран начин на трансмисија – преку телесни течности, односно крв, семена, предсемена течност.
Со COVID-19 се справуваме сè уште.
Со ХИВ се живее, без намалување на квалитетот на живот. Добро, без намалување на квалитетот на живот од медицински аспект, социјалниот е сосема друга тема. Тестирајте се, побарајте совет, информирајте се. Брзо е, достапно е, анонимно е.
