Пролетва од моите транс пријатели добив информација дека во Македонија повеќе нема да се увезува тестостерон депо, поради тоа што на фармацевтската компанија Галеника им истекла лицената за увоз на овој лек. Како транс маж (личност на која ѝ бил доделен различен пол при раѓање од родот со кој што се идентификува), кој го користи овој лек, разбирливо бев во шок, но не бев изненаден и набрзо морав да се соочам со фактот дека овој проблем нема никако да се адресира, ниту пак да биде тема на дискусија во државните институции. Секако, соочени сме со пандемијата и вакво нешто немаше да биде приоритет – но во кој било случај, транс заедницата во Македонија ретко е приоритет, и секогаш има некаков изговор за тоа.
Важно е да се разбере зошто ова е сериозен проблем. За мене и за многумина транс луѓе, хормоните се еден вид мост којшто ни дозволува целосно да бидеме дел од општеството, не само за себе-реализација и негување на нашата дисфорија. Дисфорија е состојба кадешто една личност чувствува дека нивниот биолошки пол и родовиот идентитет не се поклопуваат. Доколку истата не се открие на време и не се негува, може да доведе до депресија, анксиозност и неспособност трансродовата личност да живее нормален живот. Со користење хормони (тестостерон за транс мажи, а естроген за транс жени), транс луѓето се здобиваат со физичките промени кои хормоните ги предизвикуваат, како на пример промена на гласот или растење на телесни влакна и брада (кај транс мажите).
Самиот процес за започнување на хормонската терапија кај нас воопшто не е адекватен. Првиот чекор е да се најде психолог којшто ја дава дијагнозата F64.0 (транссексуализам), нешто што претставува доста макотрпна процедура поради тоа што не се сите психолози добро запознаени со оваа тема. Во Мај 2019 год., СЗО (Светската Здравствена Организација) го усвои МКБ-11 (Меѓународна Класификација на Болести), каде што трансродовите идентитети беа формално депсихопатологизирани, односно повеќе не се класифицираат како психолошки нарушувања и сега се водат според дијагнозата Z-77 (родова неусогласеност). Но, кај нас, оваа вест сѐ уште нема никаков плод, и нема промена во прирачниците на психијатрите и психолозите, така што мора во најбрз можен рок да се применат промените според МКБ-11 за трансродовите луѓе да имаат достојни здравствени услуги кога станува збор за нивниот родов идентитет, како и други потреби.
Вториот чекор е наоѓање соодветен ендокринолог, нешто што исто така претставува предизвик поради нивната (честа) необученост и недостиг на формален тренинг за потребите на транс заедницата. Секако, овој резултат е предизвикан од фактот што здравствените институции речиси воопшто не обрнуваат внимание на транс заедницата. На пример, пред неколку години бев во државната болница во Скопје за да започнам со хормонска терапија и пред тоа морав да испитам неколку клучни хормони. Ендокринологот што беше задолжен за ова не знаеше кои хормони требаа да бидат испитани. Поради тоа, морав јас лично и детално да ѝ објаснам кои се истите, за што тие служат и која е потребата од нивното испитување. Истиот ендокринолог ми се потсмеваше и потфрлаше несоодветни коментари од типот на: “Дали твоите пријатели те имаат убедено дека ваква процедура е нешто интересно?” и “Менување пол е сериозна работа, баш жално, пошо си преубаво девојче”. Доколку транс особата најде ендокринолог кој што може правилно да им ја следи транзицијата, последниот чекор е само набавување на нивните соодветни хормони. Како што се спомнав претходно, и ова станува доста невозможно поради недостигот на самата терапија во Македонија што не е покриена од фондот за здравство и доколку е достапна (типично земена од друга држава со извештај од Македонија) е доста скапа.
Поразително е што гледаме дека во здравствените институции има отсуство на волја кога станува збор за овие прашања. Сепак постојат одредени организации од граѓанскиот сектор кои се залагаат за промена. Добар пример за ова е младинскиот центар Сакам Да Знам, кој работи под организацијата ХЕРА, каде транс лицата можат да добијат голем број медицински услуги. Овој центар е многу значаен за транс заедницата, бидејќи нивните услуги (психолошката поддршка, гинеколошките услуги итн.) се бесплатни и дискретни, и секако, бидејќи медицинскиот персонал е обучен за транс темите. Но тоа што само граѓанскиот сектор се залага за нудење на овие услуги не е во ред, поради тоа што ова треба примарно да биде одговорност на државните здравствени институции.
Причината зошто дискретните услуги се значајни, е поради системската и социјалната дискриминација со којашто транс луѓето секојдневно се соочуваат во здравствените институции. Транс луѓето не само што системски немаат пристап до важни услуги, туку тие се често се прашувани несоодветни прашања, дирекно омаловажувани и дискриминирани од страна на медицинскиот персонал. На пример, постои можноста докторот да се обрати со неточното име и презиме на транс личноста (кое е најчесто непроменето во личната идентификација) кога се повикани од чекалната, или пак медицинскиот персонал им се обраќа со родови термини како „госпоѓо“/„господине“ кои не се соодветни за нивниот род. Доколку во истата локација има трансфобична личност, транс особата може да биде дискриминирана, ставена во опасна ситуација и загрозена. Иако процедурата за промена на име е доста лесна и достапна, не постои конкретен закон за матична евиденција (промена на маркерот за пол и матичниот број, во овој случај бројките 455 и 450 коишто означуваат пол). Ова води до вториот фактор, а тоа е достапноста на бесплатните услуги.
Поради непостоењето на конкретен закон за матична евиденција, транс луѓето немаат можност да ги променат нивните документи и тоа доведува до дополнителни предизвици, како вработувањето. На пример: доколку една транс личност ја има “завршено” својата медицинска транзиција и нивниот изглед се совпаѓа со нивниот идентитет, но не и со информацијата во личните документи, постои можноста да бидат дискриминирани во работното место од страна на нивните колеги и работодавци кои имаат пристап кон истите. При дознавање за нечиј трансродов идентитет, не може да се предвиди како одредени работодавци би реагирале, што значи дека немањето на соодветни документи може да ги доведе транс луѓето до економски неповолна позиција, и ефективно да се отсечени од пазарот на трудот.
Земајќи го ова предвид, и фактот што медицинските услуги за транс луѓето не се покриени од фондот, медицинската транзиција е речиси невозможна под нашите „нормални“ услови. Транс луѓе речиси и да не постојат во системот, и тоа ги става во животозагрозувачка позиција. Дури и најосновна работа како наоѓање матичен лекар, нешто за кое што повеќето луѓе немаат потреба ни да размислат, е предизвик за транс луѓето, кои не можат да бидат сигурни дали матичниот лекар ќе го прифати нивниот родов идентитет и ќе биде способен да им понуди помош. Покрај потребата за правното признавање на родот (односно усвојување на законот за промена на матична евиденција) и зголемување на видливоста на транс заедницата како дел од нашето општество, мора да се зголеми сензибилизацијата кај медицинските институции на ова прашање.
Во овој век не треба да има простор за која било заедница на луѓе да страда толку многу на дневна база и да биде турната на страна, особено од институциите што треба да го заштитат животот и здравјето на своите граѓани. Транс луѓето не бараат таканаречени „посебни права”, туку основни човекови права кои ги немаат или пак не можат целосно да ги уживаат: правото на брак, на создавање семејство, на изразување, еднаквост, заштита од дискриминација и лош третман и безбедност на работното место. Постојат многу дебати околу овие теми кога станува збор за заедницата, но здравјето на една личност, која и да е, не треба да биде тема на дебата. Воведување на подобри постапки и третман кон трансродовата заедница од страна на здравствените институции е важен чекор кон исполнување на крајната цел на истата – можноста да се живее нормален живот.
Анонимно писмо од трансродов маж
