Рошика Део ја посети Македонија за да одржи предавање на тема Жените во политиката во ранливи средини, како дел од Чевенинг програмата. Среде набиениот распоред од „работа и работа“ решив дека е важно повторно длабоко да почувствувам зошто правам одредени работи…
Нејзината искреност, ентузијазам и храброст беа токму она што беше потребно во собата, полна млади девојки кои учеа како да го создадат своето место во општеството.
Рошика ја сподели нејзината приказна за тоа како е да се биде една од првите независни политичарки (жени) во Фиџи. Нејзиното движење Биди промената(#BeTheChange), ја оспорува социјалната структура на нејзината земја, како и позицијата на жените во политиката. Нејзината немирна потреба за подобрување и донесе диплома за високото образование на Suva Grammar School и има диплома по право на Универзитетот на Јужниот Пацифик. Беше номинирана за наградата Борка за човековите права на Амнести интернешенел во 2013 година. Ја доби и меѓународната награда за Храбра жена на Стејт департментот која во 2014-та година и ја додели Мишел Обама.
Освен што работи како независна кандидатка, активна е и во областа на феминизмот, ЛГБТИ+, правата на луѓето со пречки во развојот, човековите права и екологијата.
Беше доволно љубезна да да не’ советува како никогаш не треба да се предаваме и кои се алатките што можеме да ги користиме за подобро општество. Разговорот го водеше Сара Миленковска.

Тајмингот е сè, во моментов во Македонија владее вообичаеното чувство на апатија, а многу луѓе кои беа гласни почнаа да се откажуват. Зошто тоа се случува е сосема различна тема, но од твоето предавање ја чувствувам страста која ја пренесуваш. Како?

Целосно сочувствувам со тоа чувство. Некои денови се многу тешки, но сестринството и солидарноста ни даваа поттик да продолжиме. Драго ми е што не се откажувате, бидејќи ни требаат што повеќе луѓе како нас за да продолжиме да правиме разлика.

Кога станува збор за родовите улоги и идентитет, револуционерната изјава на Симон Де Бовоар: “не сме родени, туку стануваме, жени” сè уште е актуелна во секое општество.

Можеш ли да конректизираш на кој начин институциите и културата во Фиџи систематски придонесуваат за утврдување на родовите улоги?

Да го искористам наједноставниот пример, во болниците кога се раѓаат бебињата, се’ уште постои кодиран систем со розова и сина боја, соодветно за девојчиња и момчиња. Не постои препознавање на интерсексуалните бебиња. Ваквото кодирање е многу строго. Зборови како убава/згоден се користат во зависност од бојата која ја добива бебето. Станувањето жена или маж започнува кога се раѓаме. Религиозните институции на Фиџи – црква, џамија или храм – различни практики и педагогии поттикнуваат родова нееднаквост. Учењата се фокусираат на репродукција и улогата на жените како мајки кои се грижат и жртвуваат.
Тие, исто така, функционираат и како морална полиција во однос на жените. Се уште има сегрегирано седење во некои храмови преку кој машките лидери и свештеници ја зајакнуваат идејата за машката супериорност и доминација. Училиштата, владата, полицијата, спортските организации, домовите, невладините организации продолжуваат да придонесуваат кон родова нееднаквост и понекогаш иронијата е во тоа што во име на родовата еднаквост ги зајакнуваат штетните стереотипи за жените и мажите. Тука битно е да се спомене и интерсекционалниот пристап кога станува збор за родова еднаквост и женски права. Ова не е добро спроведено на Фиџи и голема мера ги игнорира жените од помалите етнички заедници.

Кога го слушам ова, се чини дека е неизбежно да не се следи традицијата за некого?

За жал, притисокот да се следи традицијата на патријархатот е многу силен, бидејќи повеќето системи го зајакнуваат и не обезбедуваат други опции. Дури и кога жените и мажите се обидуваат да отстапат од оваа традиција, се соочуваат со одмазда, додека жените се соочуваат со поагресивни насилнички закани и најчесто поврзани со сексуалното насилство. Постои и социјален прогон и срам. Потребни ни се повеќе луѓе кои отстапуваат од патријархалната традиција и обезбедуваат солидарност и поддршка на другите.

Што значи да се биде жена во политиката?

Ако сте жена од привилегирана позадина (класа, етничка припадност, возраст и слично), системот се чини малку поотворен и искусувате помалку насилна мизогинија. Сепак, генерално да се биде жена во политиката значи да се предизвикува статус кво-то и да се деконструира патријархатот. Жената во политиката е исправена пред поголема одговорност од мажот, бидејќи ќе и биде судено според построги критериуми.

Заканите за животот кон тебе и други луѓе од твојата организација станаа вообичаена работа. Институциите не ви одговараат или не ве заштитуваат соодветно. Како успевате да се справите со ова и да останете мотивирани да продолжите?

Политиката понекогаш може да стане изолирачки простор – дури и жените кои претходно биле сојузнички се чувствуваат загрозени или почнуваат да дејствуваат непријателски. И тука би сакала да потенцирам дека често не е елитата или привилегираните жени кои помагаат – тоа се обично жените од заедницата, жените со далеку помала социјална и економска заштита кои обезбедуваат солидарност и поддршка. Всушност, феминистките од елитата беа меѓу оние кои ме одвраќаа од тоа да се вклучам во политиката и дополнително ми отежнуваа. Значи, кога зборувам за женска солидарност, истата доаѓа од млади жени, жени од маргинализирани групи и жени од заедницата.
Во смисла на справување, понекогаш немате друг избор освен да продолжите напред. Во мојот случај, јас не ја преземав одговорноста смислено, меѓутоа околностите ме натераа да преземам одговорност, ја прифатив и сфатив дека треба да го завршам ова патување до крај – во некои случаи силата, поддршката и надежта на други жени и мажи ме мотивираа да продолжам. Исто така, внимавам да поминам време со семејството и пријателите во релаксирачки работи како гледање филмови или заеднички ручеци. Мојата мала група пријатели ми дава простор да се опуштам и да бидам јас. Исто така тренирам бокс како начин на опуштање и уживам во спортот. Со прифаќањето дека ќе биде потребна жртва – станува полесно да се справите со различни ситуации.
Кога ми е неопходно, одам на советување и психолошка поддршка.

Во текот на кампањата, се соочи со родово базирано вознемирување, вклучувајќи и закани и графички манипулирани фотографии. Да се молчи кога има неправда е соучешништво.
Што е со третманот што го добиваш од твоите колеги политичари? Дали го осудуваат или го одобруваат ваквото однесување? Кои се начините на кои го презедовте наративот?

Академици од висок профил кои припаѓаа на политичките партии, ја искористија својата моќ и привилегија за пристап. Од друга страна, од главната владејачка партија (покојниот. Д-р Лувени) и од позициската партија (Ро Тему Кепа) женски кандидатки / пратенички ме поддржаа во текот на интензивна мизогинија на социјалните мрежи – тоа беше пријатно изненадување и нешто за кое сум благодарна до денес. Многу машки политичари беа зли, но главно бев напаѓана од нивните поддржувачи.
Начинот на промена на наративот е да го прифатите како таков, но да се задржите до вашите принципи. Јас секогаш велам дека сум подготвена на компромис за стратегијата и пристапот, но не и за моите принципи и вредности. Да се остане наметлив е најдобриот начин да се остане во игра, особено за жената, бидејќи тоа е точно она кое не го очекуваат од нас – сето ова е со цел да се повлечеме и подлегнеме.

Овде во Македонија, вообичаена практика е жените да бидат нападнати на социјалните мрежи или конзервативните медиуми кога ќе се исправат пред сериозно прашање. Најчесто одбираме стратегија на давање одговор од „повисока перспектива“ или игнорирање на навредите. Лично, уморна сум од тоа секогаш да имам одговор на секоја критика, бидејќи најчесто трошиме време за дебата, наместо да зборуваме за решение. Како кога луѓето почнуваат да се борат за дефиницијата на феминизмот, но притоа не ја споменуваат родовата нееднаквост.

Како ја поттикнувате женската солидарност во политиката? Дали мислите дека гледањето повеќе жени во Парламентот, помага да се создаде нов имиџ на местото на жената во општеството?

Солидарноста се поттикнува кај жените на ниво на заедницата. Тука започнува. Секогаш постои фарса на солидарност кај елитните феминистички движења, но тоа обично се открива во догледно време. Вистинската солидарност се јавува меѓу жените кои ја формираат заедницата, и тоа жените од кои најмалку ја очекувате. Важно е да се потроши време за градење на солидарност тука и ова беше една од моите заложби од 2013/2014 година. Секогаш сум велела дека кога жената се кандидира на избори, без разлика дали победува или не, таа и олеснува на следната жена која ќе се појави. Но, важно е да се осигураме дека жените се видливи и ангажирани на сите нивоа – многупати машките политичари го земаат водството и се надредуваат во однос на жените.

За време на твоето предавање споменавте формални и неформални состаноци како безбеден простор за дискутирање за социјални и родови прашања. Кои други начини би ги препорачале?

Употреба на артивизам – користење на различни форми на уметност како форма на изразување – за нас монологот беше важен дел од создавањето безбедни простори за девојки и жени од сите различни групи. Друг начин да се создадат безбедни простори беше користењето на различни групи на социјалните медуми.

По изборите, почна да работиш на формирањето на партијата “Биди промената” за да ја зацврстиш посветеноста на човековите права, женските права и правата на ЛГБТИ+ во платформа за политички активизам за и младите луѓе во Фиџи да добијат глас. Кој е најдобриот начин за учење за тоа како да се стане дел од општеството, зборуваме за тоа „да се биде промена“, но притоа се соочуваме со луѓе посветени на конзервативните норми … Дали образованието е единствен начин?

Образованието е дел. Промена на нашите ставови и однесување игра поголема улога. Важно да се создадат услови за да се оспори статус кво-то и патријархатот.

Дали девојките во Фиџи ги имаат сите потребни алатки за образование? Како се третираат откако ќе завршат училиште или откако ќе се посветат на на високото образование?

Со текот на годините го затворивме родовиот јаз во образованието, па девојчиња и момчиња имаат ист пристап кон основно и средно образование. Во високо образование, гледаме тренд на исто ниво или мал пораст на бројот на девојчиња кои дипломираат на универзитетите, но сé уште има далеку помалку жени што се запишуваат на наука, технологија, инженерство и математика и многу стереотипи и институционални бариери ги спречуваат да го прават тоа.
Сексуалното вознемирување на студентките од страна на други студенти и универзитетски кадар се уште ни создава голема загриженост и тука не се направени суштински напори за решавање.
Откако девојките ќе дипломираат, следната дискусија кој се отвора е таа за нивниот брак и многу од нив се под притисок да се омажат пред да му донесат срам од семејството (да забременат) итн. Во многу домородни домови, девојчињата сè уште се сметаат за товар, иако денес тоа не формулира екплицитно така, сепак активностите и ставовите што ги имаат родителите и семејствата околу едно девојче и/или млада жена укажува на тоа. Исто така постои и постојан страв од сексуално насилство што е во суштината на многу одлуки кои девојчињата и жените, па и нивните семејства и родители. Високите стапки на насилство врз девојчињата и жените влијаат врз одлуките.

Од сегашната состојба се чини дека насилството е институционализирано во традицијата на Фиџи. Која е улогата на мажите во родовата еднаквост?

Кога еден пол има поголема моќ и привилегија со што се создава широка родова нееднаквост, станува и нивна одговорност да работат на распределување на моќта и трансформација на општествените норми. Мажите, исто така, треба да ги признаат и да работат со жени лидерки. Еден од проблемите со кои се соочуваат мажите кои работат на трансформирање на машкоста е нивното искуство со мажите од елитата кои одбиваат да ги признаат или да учат од искуствата жените, и кога нивната позиција се доведува под прашање или се проблематизира, се одмаздуваат.

Жените прават жртви во процесот на себетрансформација. Дали како жена во фрагилно општество го чувствуваш притисокот од постојаното поставување на совршен пример? Која е твојата порака?

Секако дека го чувствувам притисокот. На пример, во 2015/16 излегов од врската што стана насилна, но јас (како и многу други жени) бев засрамена што се најдов себеси заглавена во таква врска и што не можев да ја напуштам. Но, без оглед на тоа би ве советувала:
Бидете автентични. Продолжете да го предизвикувате статус кво-то. Вклучете се во лидерска улога. ПРЕСТАНЕТЕ да се потценувате себеси – вие сте неверојатни и светот чека да направите неверојатни нешта.

Разговорот го водеше Сара Миленковска, на англиски јазик. 

Преведено на македонски од Лени Фрчкоска.