Жените во Собрание: Претставување, дејствување и политичка моќ

Учеството на жената во политичкиот живот на Македонија долго време било анонимно. Првите пишани документи во кои се афирмира женското учество се во периодот на богомилството (10- ти век). Поактивно вклучување на жените во политичката сфера е забележано со формирањето на Комунистичка Партија на Југославија (КПЈ, 1919 год.) и првото феминистичко движење, Антифашистички фронт на жените (АФЖ, 1942 год.). Во 1946 година, жените од С. Македонија се здобиле со правото да избираат и да бидат избрани на политички избори. Сепак, жените останале во политичката сенка на мажите и биле генерално исклучени од процесите на одлучување.

Во последните години, се забележува пораст на бројот на жени во парламентите низ светот, но тоа пред сè, „се препишува на зголемениот пристап до образование, економскиот и структурен развој на државите и промената на општествените вредности.“ На светско ниво, Руанда има најголем процент на пратенички (61%), по неа се Куба и Боливија (53%). Во Европскиот Парламент, жените сочинуваат 39.5% од пратениците.

Со текот на времето бројот на пратенички расте и кај нас, но патријархалните спреги и „вредности“ кои се општествено наметнати, длабоко и директно влијаат врз улогата и застапеноста на жените во претставничкиот дом и нивната одлучувачка моќ.

Анализата на Институтот за демократија „Суштинско или стерилно: Застапеноста на жените во собраниските состави на Република Северна Македонија (1990 – 2020)“, се фокусира токму на тоа какво е учеството на пратеничките во работата на Собранието. Авторките Александра Јовевска Ѓорѓевиќ и Сара Јанеска, кои ја спроведуваа анализата, ја сумиираа застапеноста жените во Собранието на Северна Македонија низ годините и успеаа да ги детектираат нивните напори за директно дејствување. Нивната анализа укажува на тоа дека пратеничките обично се мнозинство во собраниските комисии кои се сметаат за „меки“, т.е. во комисии како образование, здравство, култура и социјални прашања. Односно, нивната вклученост во секторите кои не се доживуваат како општествено релевантни, ја замаскирува политичката вклученост во Собранието. Од друга страна, жените се констатно незастапени во комисиите во областа на одбрана, безбедност, трговијата и екномијата, со тоа што во овие комисии „одлучувачи“ се мажите.

Дополнително, прашањата за кои се случуваат клучните политички меѓупартиски преговори се токму оние во кои женското учество е незначително. Иако вкупниот бројот на позиции во работните тела пополнети од жени се зголемува пропорционално со зголемување на бројот на пратенички во Собранието, структурата на работните тела во последните шест пратенички состави не бележи значајни промени. И покрај зголемувањето на бројот на пратенички, сè уште, најмал процент на жени е забележан во собранските тела поврзани со безбедност и контраразузнавање, економски прашања; земјоделство, шумарство и водостопанство, додека пак најголем процент во образованието, културата и социјалната политика.

Но освен претставувањето, клучно е нивното дејствување и политичка моќ. Она што го бележи оваа анализа, е дека пратеничката независност попушта под партискиот притисок во одредени сфери, на кое не се имуни ниту пратеничките. Таков е случајот со донесувањето на Законот за прекинување на бременоста од 2013 година, кога во услови на силен меѓупартиски конфронтизам, натпартиската соработка на пратеничките била блокирана, а нивните индивидуални мислења немале големо влијание врз партиската одлука. За жал, тој случај не е единствен, туку е само резултат, на “вертикалната, хиерархиска поставеност на политичките партии во кои нема толеранција за плурални ставови надвор од ставовите на партиското раководство,“ како и што налага еден од заклучоците на оваа анализа.

За подобрување на застапеноста и учеството на жените во Собранието потребни се уште многу напори, и законски, но и суштински. Авторките на анализата нудат неколку препораки како може да се унапреди позицијата на жените во Собранието, почнувајќи од потребата за поголема внатре-партиска демократија, со тоа што жените ќе заземат посуштински улоги во самите политички партии. Следната препорака се однесува на важноста пратеничките да бидат вклучени во раководните позиции во самите собраниски комисии и нивна вклученост во работни тела (комисии) кои историски се „резервирани“ за мажите. Авторките ја потенцираат и потребата да се работи со политичарки и жени/девојки членки на партиски подмладоци, каде и почнува учеството на жените во политичкиот живот. За крај, авторките предлагат зголемување на бројот на пратенички во претставничкиот дом, за да се рефлектира реалната структура на општеството.

Повеќе за учеството на жените во работата на Собранието може да прочитате тука. 

Осврт на Сара Миленковска и Вљора Речица