Женското лице на еколошката свест

Кон крајот на август во медиумите се појави оваа слика, на која три жени седат на тркалезна маса.

На прв поглед слика од некаков сосема обичен состанок, без многу информации на неа, па можеби не гледаме ништо посебно. На втор поглед се забележува дистанцата меѓу соговорничките и маската, а веројатно и забележуваме дека луѓето на сликата ни се познати – две активистки за животната средина – Грета Тунберг и Луиса Нојбауер, кои разговараат со канцеларката на Германија, Ангела Меркел. Се работи за состанок одржан на 20 август на кој четири активистки за животната средина побараа од Меркел поизразено лидерство во борбата против климатските промени. Меѓу другото, тие зборуваа за фосилните горива и големите инвестиции и субвенции наменети за таа индустрија. Нивната главна порака е дека сериозноста со која што лидерите низ светот се справуваат со Ковид кризата е доказ дека климатските промени никогаш не биле сфатени, ниту третирани како вистинска криза од страна на политичарите. Суштината на овој состанок е еколошка. Но, доколку уште повеќе се задлобочиме во фотографијата, заблежуваме дека отскокнува од останатите слични службени фотографии по тоа што се работи за состанок од висок политички карактер на кој присуствуваат исклучиво жени.

Доколку ова не ви звучи како голема работа, доволно е да погледнеме само неколку слики од вообичаените средби на Ангела Меркел. Во друштво на Макрон, Трамп, Путин, високи претставници на НАТО, ЕУ и така натаму, Меркел е скоро секогаш опкружена со мажи. Можеби сте налетале и на низа слики од политички средби фотошопирани на начин да од нив се избришат мажите и останат само жените кои пристуствувале на тие средби. На голем број од нив останува само Меркел. Политиката е сѐ уште поле во коешто жените се малку застапени, особено кога станува збор за високи функции. Па затоа оваа слика од Меркел, Тунберг и Нојбауер ја симболизира во исто време еколошката свест, но и поголемата застапеност, активност и најважно, растечкото влијание на жените во општеството.

Го потенцирам влијанието како најважно затоа што жените отсекогаш наоѓале начини да бидат активни во политиката. Но, тоа не значи дека нивната активност е секогаш видлива или влијателна. Учеството на жените во политиката не е новитет, но нивното влијание во општеството е сѐ уште недоволно, иако расте напоредно со еманципацијата на жените, распространетоста на феминизмот и борбата за женските права.

Особено во доменот на активизмот жените отсекогаш играле голема улога, дали во движењата за унапредување на човековите права, општествен прогрес, во еколошките протести или во борбата за сопствените права. Всушност, движењето за заштита на животната средина со децении, ако не и векови, било предводено и поддржувано од страна на жени. Постојат примери кои датираат уште од 1730-тите, кога Амрита Деви, жителка на едно Индиско село предводела протест против сечењето на дрвја од кои зависеле жителите на селото. Во овој протест биле убиени 363 луѓе кои ги „гушкале“ дрвјата како начин да ги заштитат. Всушност, токму од овој историски настан, потекнува и идејата дека екологистите гушкаат дрвја, нешто што понатаму во историјата се користи и како стереотип со цел да се потценат еколошките движења како нешто што отстапува од нормите на општеството.

Особено важен пример од историјата на овие движења е делото на Рејчел Карсон – „Тивка пролет“, американска научничка која ги истражувала и разоткрила штетните последици од користењето на ДДТ, хемиска компонента која се користела како пестицид во тоа време. Овој нејзин труд донел до освестување на јавноста за негативните ефекти од употребата на овој пестицид, креирање на нова владина институција за заштита на животната средина и конечно до целосна забрана на користењето на ДДТ во САД.

Постојат бројни други примери на еколошки активистки и движења предводени од жени, како Вангари Маатаи, првата африканка добитинчка на Нобелова награда која го започнала движењето „Зелен појас“ во Кенија или Александра Королева која создала едно од првите движења за заштита на животната средина во Русија – „Екозаштита!“. Приказни за женскиот активизам за животната средина постојат и во нашиот регион. Жителите на местото Крушчица во Босна две години протестираа против градењето на мини-хидроцентрала на една од последните диви реки во Европа која тече низ селото. На чело на овој отпор беа жителките на местото и градоначалничката Тахира Тиболд, кои во медиумите се здобија со името „Храбрите жени на Крушчица“ организирајќи акции со цел да го блокираат пристапот до градилиштето на мини-хидроцентралата.

Една од причините зошто жените се активни овие движења потекнува и од фактот што еколошките проблеми диспропорционално влијаат на животот на жените. Во земјите во развој и во руралните средини, жените се задолжени за прехранување на семејството и со тоа нивните активности се поврзани со наоѓање питка вода, собирање храна или правење на генерациски пренесуваните традиционални лекови кои се базираат на познавање на билките и природата. Со ова секоја постепена или нагла деградација на животната средина има директен ефект врз животот на жените, нивните секојдневни обврски и нивната можност да го издржуваат своето семејство. Ова можеби звучи претрадиционално во контекстот на нашето општество, но е сѐ уште реалност во голем дел од светот. Дополнително, постојат студии кои укажуваат на тоа дека последиците од природни катастрофи како што се земјотреси, пожари, поплави имаат поголемо негативно влијание врз жените. Во време на природна катастрофа, жените имаат поголема стапка на смртност, особено на места на кои родовата нееднаквост е поизразена.

Покрај специфичните начини на кои климатските промени влијаат на животот на жените, реалноста е дека жените се присутни во секакви општествени движења, па така и во оние за заштита на животната средина. Поентата не е да се гледа на еколошкото движење како „женско движење“, туку да се потенцира улогата и важноста на женското учество во развојот на свеста која ја имаме денес околу климатските промени. Генерално, истражувањата укажуваат на тоа дека општествените движења кои имаат големо женско учество се поуспешни во своите цели. Некои од причините за ова се дека женското учество ја намалува можноста движењето да стане насилно, што е важен фактор во успехот на општествените движења. Исто така, движењата во кои се застапени жените привлекуваат повеќе поддршка од пошироката јавност затоа што повеќе граѓани се чувствуваат застапени и засегнати од проблемот против кој се бори движењето.

Ако се навратиме на првата фотографија, на која се состануваат Меркел, Тунберг и Нојбауер, се надевам дека станува очигледна моќта на оваа слика, на која се преплетува влијанието на жените и во политиката и во екологијата.
Истовремено, фотографијата е впечатлива поради својата реткост. Без разлика што жените отсекогаш биле активни чинителки во општествениот развој, вклучително и еколошките движења, нивниот удел се’ уште не се вреднува и цени доволно.

Важно е и да се напомене дека на оваа слика гледаме три жени од високо развиени европски држави, земји кои поседуваат технологија и моќ да се справат со климатските промени до одреден степен. Што станува со перспективата на жените од помалку развиените држави? Овие жени се особено засегнати од последиците поврзани со животната средина поради позицијата што ја имаат во своите општества, која директно произлегува од нивниот род, но и поради (не)способноста на нивните земји да ги ублажат последиците од климатските промени. И покрај ова, нивниот глас е уште поретко застапен, особено на повисоки политички нивоа. Со ова, сликата од Меркел, Тунберг и Нојбауер можеме да ја гледаме не само како симбол на важноста на жените во еколошките движења, туку и како симбол на комплексноста на овој проблем во кој не сите гледишта се еднакво застапени.