Деновиве, на една фина и блага предновогодишна еуфорија[1] ми се надоврза информацијата дека на македонски ќе биде преведена „Фурам феминизам“.[2]

За што станува збор?

„Фурам феминизам“ всушност е исклучително забавен прирачник – литератизирана форма на блог на 13-годишно девојче од Белград/Сараево (во зависност од тоа каде е објавена и адаптирана) кој ги поставува основите на феминистичките погледи на светот и прашањата на еднаквоста, солидарноста и правичноста.

Делото се јавува како резултат на серија успешни предавањана тема „Феминизам за почетници“ во Босна.

Љубопитноста која девојчињата ја покажаа и нивната констатација дека за одговори на прашањата на полот, родот и рамноправноста чукаат на врата со седум катанци и седум клучеви не’ охрабри да им отвориме осма – овој прирачник – пишуваат авторките на текстот Ламија Бегаџиќ, Марина Величковиќ и Ана Пејовиќ.

„Пишувањето со жаргонот кој претпоставувме дека го користат нашите читатели/ки и кој природно лесно ќе го усвојат е книжевен трик. Се користевме со книжевно средство за да придобеме и да го задржиме вниманието. Но, не пишувавме книжевно дело. Публиката кон која целиме не се жири комисите за книжевните награди и книжевните критичари, туку девојчињата кои се заинтересирани за оваа тема…“ – пишуваат тие.

Нивната цел е праведно образование во кое не постојат табу теми за се’ она што ги интересира учениците и се надеваат дека книгата, независно од каналите на дистрибуција ќе стигне до сите девојчиња и момчиња и до нивните наставници.[3]

Покрај фикционалниот блог, книгата завршува и со поедноставен појмовник кој објаснува некои од клучните поимови поврзани со полот, родот, феминизамот.

Не што е наша, ама е храбра и сигурна во себе. Во кратко, златно девојче – пишуваат авторките за главниот лик на нивниот “прирачник’ (чија книжевна вредност е повисока од некои лектири кои се читаа со генерации).[4]

Подолу неколку извадоци од текстот кои покажуваат како низ хумор, едноставен и близок јазик, и некои „секому познати“ епизоди отвора прашања со кои неминовно се соочува секое девојче и момче во образованието. Но тука, наместо да ги впијат конзервираните партијархалните одговори и навики, добиваат далеку пофер одговори, кои меѓу другото и не и им ја навредуваат интелигенцијата:

„Конечно, откако потрошивме сто и една теорија за тоа каде се машките денеска, дојде класната и ни кажа дека има некаква училишна олимпијада и дека од нашето одделение има девет претставници на не-знам-какви спортски натпревари. Гласно реков дека ниту едно девојче не е отсутно, а не е дека не тренираат разни спортови. Наставничката рече дека не знае, можда немало доволно пријавени, затоа што се играат само машки екипни спортови: фудбал ракомет, кошарка. Кога кажа „машки“ gо направи она иритирачко движење со прстите како да прави знак на наводници…“

(…)

„Mалку за мене. Прилично сум слаба и немам баш некои гради. Но почнаа малку да растат и се гледа дека нешто тука се случува. И не е дека ми смета, ама очигледно на сите други им смета….затоа што тоа се некакви сексуални карактеристики, а штом нешто е сексуално треба да се крие, да се покрива, да се смалува? А зошто? Затоа што типовите на тоа реагираат, ги првоцоира, ги деконцентрира, не можат да одолеат да гледаат…и за да бидат мирни ние треба да сокриваме делови од себе за да не ги деконцентрираме и вознемируваме. Она што ми е „најфасцинантно“ во таа приказна е како станува женска обврска да не ги деконцентрира типовите, како да е моја одговорност како некој ќе реагира на мене, ама не е негова одговорнсот како јас ќе реагирам на него. Се претпоставува дека на жените им е сеедно кога ќе видаt машки газ, или нозе или што и да е (ок сега за сега тоа ми е се бљак, освен можеби очи, усни и раце. Ама претпоставувам дека некој ден нема да ми биде бљак туку уаааааау)“

(…)

Сабота, семеен ручек

Не знам дали вие во вашето семејство имате вакви случувања, ама кај нас еднаш месечно се собираме за малку да се видиме, да поразговараме да се искараме и налутени да се разделиме до следниот месец кога сетоа тоа ќе го повториме(…)третата тетка е суперкул има 29 години и најмлада е. Графичка дизајнерка е , што значи прави постери и билборди и така. Омилена пејачка и е Пети Смит и секогаш ни ја пушта кога одиме кај неа. Има партнер едно 100 години ама не сака да се мажи. Сите ја смараат со тоа, ама на неа и на партнерот им е гајле. Оти им е супер и вака (уште инсистираат да ги викаат партнер и партнерка, делумно заради феминизамот. А малку чисто заради тоа што знаат дека на сите им одат на нерви што не се маж и жена)… они двајца секогаш доцнат. Велат дека е случајно, ама мислам дека сакаат да го прескокнат воведот кога сите се жалат на се’.

(…)

Братучедите, иако се постари не мораа ништо да прават, па јас морав на сите да им носам се’, да и’ помагам на мама во кујна, да носам подметачи за тенџериња, да ја носам малата братучетка во тоалет, да барам аналгин за тетка ми што ја болеше глава, уште мама инсистираше да облечам една плишана хаљина во кој се сварив. И не затоа што е ручекот кај мене и сум домаѓинка, туку и кога е ручекот кај нана, јас и сестра ми помагаме. Братучедиве не мораат, а нана вика дека ние знаеме подобро. Па како да не знаеме кога само нас не’ тераат. И нив да ги тераа ќе научеа.

(…)

Моите се прилично либерални и не не’ смараат со глупости, но кога е фамилијава во прашање мораме да бидеме тотално различни од обично. …што е најглупаво од се’, мама не и’ дава на сестра ми да каже дека нема дечко, туку девојка. Мислам, во суштина, сите знаат (освен нана и дедо) ама се прават дека не знаат, освен кул тетката и нејзиниот партнер кои се дружат со нив. Мама и тато викаат дека фамилијата нема да сфати и без везе ќе ја гњават сестра ми околу тоа. Сестра ми се прави дека и е сеедно, ама мислам дека би и било драго ако мама и татко кажат дека ги боли уво што ќе мисли семејството. Ама тоа не оди така кај нас.

(…)

Пред неколку недели две девочиња зезаа трета дека има бебешки гаќи. Што значи тоа?! Бебешки гаќи се пелени, сите други гаќи се гаќи и нема бебешки или бапски (…) ако не ти се вовлекуваат и не ти паѓаат се ок. Ваљда поентата на гаќите е да не предизвикуваат стрес. Овие од моево школо успеаја и од гаќите да направат стрес.

(…)

Неправедно е газдата да ти даде отказ бидејќи си бремена.
Неправедно е што морам да плаќам за влошки и тампони, а не бирам дали ќе имам менструација.
И неправедно е што жените секој ден мораат да перат садови, веш, прозори, а на осми март некој маж ќе испере ѓезве од кафе и тоа е, као, голем чекор за феминизмот.

(…)

Тетка ми еднаш ми рече дека прашањето за неплатениот домашен труд е битно прашање на феминизмот. Реално и како не би било.  Да морам да готвам, перам, пеглам, чувам деца додека маж ми е на работа, тогаш не е баш дека не работам и дека не сум куќна помошничка. Да ме нема, некој би морал да плати да се испере, да се нарача храна од ресторан, да се плати градинка. Не мораш баш да бидеш бубалица по математика за да собереш два и два и да разбереш колку чини тоа што жената (као) не работи.

(…)

Ме интересира историја, а и англиски. Ми иде на нерви што наместо жени, редовно работиме за некои мажи. За жените учиме дека биле нечии сопруги или љубовници. Или ако двајца мажи се скарале околу некоја жена, или ако се споменети во контекст „жена и деца“. За да не’ потсетат дека и во 12-тиот век жени постоеле.

(…)

Сестра ми полуде оти учеше, а јас правев драми. Ми рече да престанам да слушам глупи совети, да се соберам и ако ми се свиѓа да му кажам дека ми се свиѓа и сите колективно можеме да продолжиме со своите животи. Тогаш се искаравме и и реков дека е одвратна и не разбира, ама кога се исплакав и се смирив сконтав дека е во право.(…) и пратив порака
уф
уф
напишав и го фрлив телефонот оти не можев да гледам во него.
Глeдам „seen“

И после оние точки како пишува..и пишува. Не можев да гледам во тоа.

Срцето му лупаше лудачки, ко некоја од оние риби од оние глупи серии или филмови кои мислат само на машки. Никогаш не сум била вака драматична. Мислам, го фрлив телефонт од кревет. Кога ќе помислам на тоа ми иде да треснам глава во ѕид. На сестра ми не смеам да и кажам оти би ме зезала  следните пет години.

Ама ете. Рече дека му се свиѓам и јас и ме вика во кино.
Логично, реков дека е ок,
и му реков дека одам да пишувам нешто оти не можев да го издржам тој стрес и сконтав дека ќе добијам срцев удар ако продолжам.

(…)

И денеска беше така, мама гледаше некои ужасни плишани панталони, ние двете отидовме да и најдеме нешто кул за прием на работа, додека тато потона во куп џемпери. На крај мама полуде, му рече да оди да купи подароци и му тутна список во рака. Тоа секогаш ме фасцинираше, како мама секогаш ги прави и го носи тие списоци и смислува што кому ќе купиме за нова година – не само на своите родители, туку и на тато. Ја прашав зошто и рече дека и’ е полесно она да смисли отколку да му каже на тато, он не е навикнат. На тоа сестра ми преврте со очи и рече дека тоа се вика емоционален влог на кој жените се воспитани од мали нози, и после не’ учат дека тоа е всушност природа. Исто како што не се жените природно подобри во перење садови туку уште од мали ги научиле (…) исто како кога тато ја прашува што да прави за да и’ помогне по дома како on да не живее и да не прља, не ја гледа прашината кога ќе се собере или лавабото е полно садови.

(…)

Мајка му и татко му се разведени, он е некако ок по тоа прашање. Кога го прашав дали му е чудно ми рече дека му е природно и дека му е многу подобро вака отколку кога се расправале. Сега сите заедно се дружат во недела за ручек, и дечкото на мајка му и парнерката на татко му. И супер им оди. И тоа ми е генијално. Нормално кога и кажав на мама рече „сирото дете“. А јас мислам дека му е супер. Наместо двајца има четворица кои го сакаат. И сите внимаваат, му даваат совети и се грижат. Така што стварно не гледам што е тука трагично и зошто сите драмат.

(…)

Мама меѓу две лажици супа кажа дека Роза Луксембург била мажена. На тоа тета преврти очи и рече дека и она би се омажила за документи  и дека тоа е единствена нормална причина за брак бидејќи тогаш нема некое глупаво патријархално значење. На тоа мама рече дека она е наивна и бракот има некакво значење, кои и да се причините. Бидејќи како институција се врзува за одредени вредности од кои не може да се побегне дури и ако не веруваш во нив. И тогаш – фанфари – сестра ми се сложи со мама.
Значи, сестра ми се сложи со мама околу нешто што има врска со феминизмот, а тетка ми, девојката на сестра ми и јас бленевме со отворени усти.
На тоа сестра ми рече дека бракот е како бременост – не може[ да бидеш малку бремена. Може да се случи поради осигурување, документи, државјанство, деца, кредит…но има правна и друштвена вредност. И тогаш настана хаос, тета и девојката на сестра ми викаа дека е тоа глупост и нема врска што мислат другите туку што тебе ти значи бракот, мама и сеста ми викаа дека не може да се игнорира општественото значење во целост. Тато читаше весници, а јас ќутев и се впивав ко сунѓер.

(…)

Сакаше да се видиме ама му реков дека ќе правам колачи. И тогаш настана драма, бидејќи најдобриот другар дојде да правиме колачи заедно. На крај на памет не ми падна дека тоа може да биде проблем. Мислам, зошто би било проблем? Најдобар другар ми е од градинка. Ми ги знае сите тајни, логично е дека ќе се дружам со него и нема да престанам да се дружам затоа што ми се допаѓа некој. Се’ тоа му го кажав додека украсував колачиња и ми се налути. Не разбирам…ги искучив нотификациите на телефонот и отидов да правам колачи. Мислам може да биде сладок до небо и да има најубави очи, ама ако пробува да ми наредува, тогаш ништо. Нека и’ црта на некоја друга…

(…)

За малку ќе заборавев, куп нешта се случија. Сестра ми се сели. И остана уште да ја напише магистерската и почна да работи за некоја невладина организација. И со девојка и’ сконтаа дека можат да си дозволат мал стан. Мислам, мене ми кажа пред десет деца, на мама и тато им даваше мали хинтови, ама денеска на ручек собра храброст и соопшти. Супер поднесоа. Тато рече дека мораат да најдат стан каде што има централно греење, а мама дека нема да престанеме да имаме неделни дружења и сите превртивме со очи.

…

Ова погоре се само неколку извадоци од прирачникот кој има стотина страници, кој е исклучително забавен, и е неопходен дел од образованието кое вредностите како слобода, еднаквост, солидарност, грижа, емпатија, одговорност, отвореност кон различности и пријателство ги пренесува на малите и (не толку малите) ученици.

Се’ подоцна се сведува на поправање на впиената штета.

Еве мала можност да не дојде до тоа.

[1] а воочи неизбежната постпразнична меланхолија

[2] БРО направи промени на листата на лектири, стави некои одлични наслови (во име на вистината други одлични елегантно прескокна), ја прошири листата на изборни на сметка на обврзните наслови и до тука, тоа е за поздрав.Во меѓувреме, во светот а и во регионот објавени се неколкум исклучителни наслови за деца и за тинејџери за кои овде, како што тоа редовно бива, ретко кој знае. Ништо ново.

[3] До сега била дел од неколку предавање на учлишта во Босна и Србија

[4] Објавувањето на прирачникот би било корисна реакција на извесни проблеми кои Комитетот за Елиминација на сите форми на дискриминација кон жените (CEDAW) ги истакна во рамки на шестиот извештај за Република Македонија.

Комитетот укажа на загриженост поради постојаните дискриминаторски родови стереотипи за улогите и одговорностите на жените и мажите во семејството, образовниот систем и во општеството; и б) Дискриминаторски ставови на интернет, вклучувајќи го и говорот на омраза на социјалните медиуми против жените и девојките
Како реакција на тоа препорача отстранување на дискриминаторските родови стереотипи и штетните практики кон жените, вклучувајќи го и зајакнувањето на процесот на проверка на учебниците и наставните програми кои обезбедуваат редовно присуство и пристап до образование на девојчиња во најзагрозените области. Препораката продолжува во потенцирање на тоа дека образованието има улога во трансформирање на концептите за родовата улога во општеството, промовирање на ненасилна машкост и взаемен ангажман со организациите на граѓанското општество, вклучувајќи ги и родителите, младинските организации во урбаните и руралните средини, приватните здруженија и бизнис-секторот.
„Фурам феминизам“ е токму тоа, реакција контра „дискриминаторките родови стереотипи“ но, за промена,  во форма која не делува како „уште здодевни совети“ кои треба да се набубаат.