Одговор на интервјуто на проф. д-р Светлана Трбојевиќ со наслов „ Сè помалку брачни партнери се подготвени да поднесат „жртва“ за да го зачуваат семејството“ објавено во ЕХО на 11.12.2021

Овој текст го пишувам не само како жена која работи повеќе од 10 години во областа на родовата еднаквост, правата на жените и против родово заснованото насилство, не само како жена која има магистратура и докторат од областа на родови студии, туку и како жена која е разведена и мајка која има семејство и без да живее со маж. Интервјуто на раководителката на Институтот за социјална работа и социјална политика на УКИМ ме поттикна да напишам текст, од една страна, како одговор на тезите поставите од професорката, но од друга страна, и да понудам едни поинакви (научни, општествени, политички) позиции во разгледувањето на концептите на брак, развод, семејство, партнери, деца. Конечно, имајќи предвид дека студентите на овој институт се идните стручни работници во системот на социјална заштита, односно тие се идните професионалци кои се вклучени во разводите и доделувањата на деца, во случаите на семејно насилство и слично, сметам дека поинакви ставови засновани на наука и докази се неопходни.

Проблематична теза 1: На развод се решаваат себични родители

Во интервјуто професорката вели: „Постмодерното општество наметна светоглед во кој мнозина кон животот пристапуваат рационално, пресметливо и егоистично: „имам еден живот, ќе го живеам според сопствените замисли и потреби“. Се помалку брачни партнери се подготвени да поднесат „жртва“ за да го зачуваат брачното гнездо и семејството. Одлуките кои ги донесуваат, се поврзани со нивната среќа, а не со среќата и потребите на децата. Преовладуваат ставовите „подобро е децата да бидат со среќни, но разведени родители, наместо да живеат во несреќни семејства“. Тука акцентот е ставен на индивидуалната среќа, а не на колективната, семејната хармонија.“

Современата литература од областа е разновидна, но постои еден речиси универзален заклучок од мноштвото истражувања поврзани со разводите, а тоа е дека „во брак полн со конфликти помеѓу сопружниците, останувањето заедно заради децата може да донесе повеќе штета отколку добробит“. Среќата на родителите и среќата на децата се заемно поврзани работи. Прашајте разведена жена или маж и ќе видите дека одлуката за разделба најчесто е затоа што не сакаме повеќе децата да ја трпат, чувствуваат и гледаат лошата комуникација меѓу родителите и непријателската атмосфера во домот. Иако тезата на професорката сосема очекувано почива на идејата за „семејна хармонија“ сепак важно е да се напомене дека токму семејната хармонија изостанува во семејства каде што партнерите не можат повеќе да живеат заедно, односно имаат потреба од разделување. Во мојот случај семејната хармонија се воспостави во првата година од разделувањето и денес функционираме како семејство во кое поранешните сопружници се пријатели и родители, а не интимни партнери. Таа семејна хармонија трае и денеска благодарение на неоптовареноста од митот дека само мајка, татко и деца во една куќна заедница е слика на семејство. Нашето семејство е големо, тука сме двата родитела (на различни адреси, но секогаш заедно на прослави, празници, родендени), нашите пријатели кои ги сакаме како браќа и сестри, бабите, дедовците, вујковците, чичковците, тетките…

Проблематична теза 2: Институциите треба по секоја цена да го штитат бракот

Во второто прашање од интервјуто, професорката вели: „Институциите, во обид слепо да ги следат западните трендови се почесто промовираат трансформација на традиционалниот концепт на семејство, без притоа да ги имаат во вид долгорочните ефекти врз општествената одржливост која примарно зависи од стапката на наталитет.“

Оваа теза на професорката почива на мешање на два концепта: наталитет и развод, кои иако се поврзани, сепак не се директно меѓузависни. Разводот нужно не влијае врз стапката на наталитет затоа што често разводот се случува во семејства кои веќе имаат деца, а неретко после разводот поранешните брачни другари создаваат семејства со нови партнери. Сепак, тезата дека системот има корист од семејствата со деца е точна, но овој факт заслужува критичко преиспитување во насока на откривање на можните бенефити или недостатоци.

Формулацијата „долгорочните ефекти врз општествената одржливост која примарно зависи од стапката на наталитет“ е точна, таа се заснова на капиталистичката логика дека системите имаат потреба единствено од бројно работоспособно население кое придонесува и троши. Сепак, не верувам дека е правилно кој било да носи одлука да создава деца само за да го оддржува капиталистичкиот систем. Одлуката да се има или нема деца е лична и зависи од многу фактори кои професорката во последниото прашање одлично ги опишува: пристап до пазар на труд, квалитет на живот, социјална правда и почитување на достоинство на работниците. Оттука, речиси е лудо да се очекува да се раѓаат деца за да храни системот кој не‘ угнетува. Напротив, одлуката да се има деца треба да биде добро обмислена, треба да биде помеѓу две зрели личности кои се свесни за придобивките, но и предизвиците од имањето деца, зошто раѓањето е само еден настан на кој понатаму му следи процес на воспитување и градење на комплетна личност во која еден ден ќе израсне детето или децата. Со други зборови, демографските политики на една земја се легитимни и тие треба да се насочени кои овозможување на услови за брачните парови и децата да функционираат нормално, заштитено и стабилно, а не кон повторување на слогани кои не значат ништо, како „време е за бебе“.

Проблематична теза 3: Младите се хедонисти кои го отфрлаат бракот

Во следното прашање поврзано со намалување на стапката на склучени бракови професорката вели: „Современиот млад човек денес живее промискуитетно, брачната заедница не е неопходна за задоволување на сексуалните потреби. Брачната заедница и семејството подразбираат одговорност, откажување од комодитетот, што во основа значи ограничување на „личната слобода“. Накратко, брачната заедница и семејството не се повеќе атрактивни за динамичниот млад човек, кој трага по успех, богатство и брзи краткорочни задоволства, без одговорност. Она што за повозрасните генерации е најголемо богатство, за новите генерации е непотребна одговорност и дополнителен стрес.“

За почеток многу е важно да знаеме дека влегувањето во сексуални односи заради задоволство, а не само заради репродукција и бидувањето сексуално активен пред брак не смеат да се дефинираат како промискуитетност. Напротив, младите луѓе денес не влегуваат „на слепо“ во брачен живот, односно оставаат простор да се запознаат себеси, да научат што сакаат од партнерот/ите, да сфатат што можат да дадат и конечно да влезат спремни во заедница во која ќе живеат сами или со своите деца. Тезите дека брачната заедница значи откажување од комодитет или ограничување на личната слобода се точни само во насилни партнерски и брачни релации. Никако не смееме да ги учиме младите дека во бракот треба да се откажат од себеси и своите идеи за среќа, задоволство или комодитет. Бракот меѓу две возрасни, зрели и свесни личности треба да биде форма на заедничко живеење кое ќе носи лична слобода за сите во семејството, треба да нуди комодитет и да дава заштита, поддршка и поттик за индивидуален развој на секој член во тоа семејство. Доколку не се успее во тоа или доколку првичната благосостоја исчезнува, разводот е решение кое може да нè донесе до овие посакувани квалитети на семејството.

Читајќи го интервјуто решив да поразговарам и со мојата ќерка за овие тези. Таа е прекрасно, паметно и искрено девојче кое на овие тези само ми рече: подобро е овие луѓе да им помогнат на разведените родители да ја спуштат топката и продолжат да бидат подобри родители, наместо да се мразат меѓу себе. И навистина има смисла. Идните професионалци кои ќе произлезат од овој институт имаат многу што да работат и можат многу да помогнат во враќање на довербата меѓу разведените родители, а во интерес на сите од семејството. За тоа да се случи ќе мора да се тргнеме од научно незаснованите позиции според кои бракот е безусловно добар, а разводот безусловно лош исход на една врска, дека одлуката да се нема деца е априори лоша, а одлуката да се има деца е априори добра одлука на партнерите. Јас предлагам позиција која во центарот на интерес ги сместува луѓето (родители, партнери, деца), а не големите концепти или идеи (брак, семејство, деца), затоа што овие големи концепти се ништо без луѓето кои ги сочинуваат. Што ќе ви е брак кога партнерите не можат веќе да се поднесат, а камоли да живеат заедно? Што ќе ви се деца ако не се гледате во улога на мајка или татко? Што ќе сте им на децата дома намрштени, раздразливи и раскарани? Конечно, да се послужам со тезата на професорката која неправедно е обоена негативно: да, за децата и родителите е подобро да живеат среќно и разделено, отколку несреќно и заедно. Прашајте нè нас разведените, ова го знаеме најдобро, затоа што истото сме го искусиле лично.