Пораснав во Босна, среде страв и омраза кон муслиманите. Сега ги гледам грешките на Германија околу Газа
Авторка: Лана Басташиќ
Превод: Лени Фрчкоска
Кога се преселив во Берлин, развив навика да застанувам покрај Столперштајн (споменплочи, „камења на сепнување“) и да читам за Евреите кои биле грабнати од нивните домови и транспортирани во концентрационите логори. Има една зграда на мојот пат до метрото од која биле земени 16 луѓе. Но, каменот на Луси беше тој што ме замрзна до срж. Нејзиниот е самостоечки спомен-камен пред голема зграда. Еден мал Столперштајн. За Луси единствено се знае дека ја одвеле на 61-годишна возраст. Тоа ме натера да размислувам за сите други луѓе кои живееле во зградата и можеби гледале како тоа се случува. Што правеле? Дали само го тргале погледот на другата страна?
Моето семејство потекнува од Хрватска, а како не-хрвати ја напуштивме земјата за време на националистичкото лудило во раните 90-ти, кое Дубравка Угрешиќ во своето дело го опиша како борба за „чист хрватски воздух“. Бидејќи бевме прогонети од Хрватска од раните 1940-ти – дедо ми успеа жив да го напушти концентрациониот логор Јасеновац на 11-годишна возраст – се најдовме на северот на Босна и Херцеговина. Таму жртвата беше поинаква. Нашите бошњачки соседи, кои единствено се разликуваа од нас во нивните муслимански имиња, беа јавно осудувани во речиси секој српски медиум. Луѓето кои живееја покрај нас, ги испраќаа своите деца во истите училишта, зборуваа на ист јазик, сега беа прикажани како нелуѓе, како џихадисти кои ќе не’ убијат додека спиеме, како животни кои ќе ни вадат заби и ќе ни ги силуваат жените. Сите овие приказни ги слушнав на шестгодишна возраст. Го знаев зборот муџахедин пред да ја научам азбуката.
Локалната џамија од 16 век во Бања Лука беше срамнета со земја. Некои од моите другари од училиште заминаа преку ноќ и следниот ден на школа за нив не се зборуваше. Некои ги сменија имињата во христијанизирани варијанти, но и за тоа беа малтретирани на дневна основа. Кога имав осум години, научив како да правам разлика меѓу нас и нив. Учителката веќе не беше учителка, таа беше Србинка. Соученикот веќе не беше соученик. Беше муслиман. Лекарот повеќе не беше доктор. Сега беше Хрват.
Зошто да се пишува за Босна 28 години по Дејтонскиот мировен договор? Вистината е дека не постои такво нешто како мир по етничко чистење. Босна и понатаму е длабоко поделена. Луѓето не можат да се договорат како да го нарекуваат јазикот што го зборуваат. Воени злосторници се почитувани од сите страни. Одливот на мозоци во Босна расте секоја година. Трауматизираните деца станаа трауматизирани возрасни, неспособни да најдат работа или да пристапат до пристојна здравствена заштита.
Напишав роман инспириран од моите спомени од Бања Лука кој беше преведен на различни јазици, вклучително и германски, што доведе до тоа да ми биде понуден резиденцијален престој во Германија. Мојот живот во последните неколку години главно се состои од патувања низ Германија за да зборувам за мојата книга и за парализата со која Босна сè уште се справува. Насекаде среќавав сочувствителни слушатели, луѓе желни да ги читаат приказните, да го рашират зборот, да помогнат. Јас бев назначената босанска девојка. Привилегираните бели Европејци седеа на книжевните настани и мрдаа со главите во неверување додека им кажував за етничкото чистење. Никогаш повеќе, велат, секој пат кога некоја босанска годишнина ќе се појави на нивните социјални медиуми.
Но, никогаш повеќе е слаба фраза. Светот заборава, исто како што ја заборави Босна. Никогаш е веќе истрошено и напуштено; повторно се враќа помасовно и низ помрачни приказни.
Појасот Газа, веќе осиромашен од окупацијата и незаконската 16-годишна блокада, чие население го сочинуваат 47% деца, е бомбардиран од најмоќната армија на Блискиот Исток со помош на најмоќните сојузници во светот. Повеќе од 4.600 Палестинци лежат мртви, а многу повеќе се соочуваат со смрт во отсуство на прекин на огнот, бидејќи не можат да избегаат од бомбардирање или немаат пристап до вода, храна или струја. Израелската армија тврди дека нејзината офанзива, која сега се засилува е „војна против тероризмот“; Експертите на ОН велат дека е колективни казнување.
Ова се факти. Сепак, дури и спомнувањето на зборот „Палестина“ во Германија е ризик да ве обвинат за антисемитизам. Секој обид за обезбедување контекст и споделување факти за историската позадина на конфликтот се смета за грубо оправдување на теророт на Хамас.
Не само што пропалестинските митинзи беа прекинати или разбиени од полицијата, германската сенаторка за образование Катарина Гинтер-Вунш, испрати меил до училиштата во кој пишува дека „секое демонстративно однесување или изразување мислење што може да се разбере (курзивот е мој) како одобрувањето на нападите против Израел или поддршката на терористичките организации кои ги извршуваат, Хамас или Хезболах, претставува закана за училишниот мир во сегашната ситуација, и е забрането“. Покрај забраната за симболи поврзани со Хамас, училиштата сега можат слободно да забрануваат и „симболи, гестови и изразување на мислење што сè уште не ја достигнуваат границата на кривична одговорност“, што ги вклучува и палестинското знаме и налепниците „слободна Палестина“ и беџовите.
Загушувањето на противењето на убиствата на цивили во Газа важи дури и за еврејскиот народ. На Еврејка од Израел која држеше плакат на плоштадот во Берлин во кој повикуваше на прекин на насилството, германската полиција ѝ пријде за неколку секунди и ја одведе со полициско комбе. Подоцна била ослободена. Секој што покажува солидарност со Палестинците е автоматски осомничен дека е симпатизер на Хамас.
Церемонијата на доделување награди за „Малиот детал“ на палестинската романсиерка Аданија Шибли беше откажана од саемот на книгата во Франкфурт. Берлинскиот театар „Горки“ ја откажа изведбата на претставата „Ситуација“ на Јаел Ронен, еврејка од Австрија, планирана за 23 октомври. И уредникот на антологијата со дела од 34 прогонети арапски поети рече дека настанот бил откажан од страна на Куќата на поезијата во Берлин.
Добронамерни луѓе ме советуваа дека изнесувањето на ова мислење може да доведе до откажување на мои книжевни настани и фестивали, и дека мојата кариера во Германија – изворот на мојата егзистенција во последните две години – можеби ќе заврши.
Сепак, додека настани на уметници и писатели се откажани поради нивниот наводен антисемитизам, вистинскиот неонацизам е во пораст, при што екстремно десничарската партија AФД, Алтернатива за Германија, победува на локалните избори, а мејнстрим политичарите сугерираат дека се отворени да се договараат со нив. Истиот саем на книга што ја затвори церемонијата на доделување на наградата на Шибли се соочи со критики претходно за вклучување на десничарската издавачка куќа, Антаиос, со присутни членови на АфД.
Непоколебливата официјална поддршка на Германија за акциите на израелската влада остава мал простор за хуманост. Тоа е исто така контрапродуктивно, служи за ширење страв, исламофобија и, да, антисемитизам. Откако пораснаа во сенката на колективната вина за нацистичките воени злосторства, многу германски интелектуалци се чини дека речиси ја поздравуваат можноста да се искупат за гревовите на претците. Искупувањето, се разбира, ќе падне на грбот на палестинските деца.
Oва би требало да е очигледно, но сепак треба да се подвлече: историски, исламофобијата може да доведе само до повеќе тероризам. Откако пораснав во Босна, со апсолутна сигурност можам да кажам дека маѓепсаниот круг нема крај. Секогаш има уште едно мртво тело кое може да се користи како оружје.
Лицемерието на белите спасители на кое сме сведоци во Германија денес, на долг рок, ќе им користи само на белите Германци. Или сте против фашизмот во сите негови форми, или сте лицемер. Ја осудувате и терористичката организација, но и тероризмот извршен од една влада.
Згрозена сум од постапките на Хамас и моите мисли се со нивните жртви. Но, јас немам удел во нивните постапки. Ниту дел од моите даноци не одат кон финансирање на Хамас. Некои од моите даноци, од другастрана, го финансираат бомбардирањето на Газа. Во периодот помеѓу 2018 и 2022 година, Израел увезе оружје во вредност од 2,7 милијарди долари од САД и Германија.
Живеејќи во Германија, моја одговорност е да ја потсетам на нејзината пристраност, лицемерие и премолчена согласност со етничкото чистење на Газа. Секој ден пораѓам покрај споменплочата на Луси и се потсетувам на таа одговорност. Се потсетувам што може да направи тишината и колку долго може да опседнува едно место и народ. Доаѓам од тивко место натопено во крв. Никогаш не мислев дека ќе ја почувствувам истата тишина во Германија.
Текстот е преземен од Гардијан.
Лана Басташиќ е авторка на романите „Млечни заби“ и „Фати го зајакот“.