Превод

Како што рекол Орсон Велс, ако сакаме среќен крај, зависи од тоа каде ќе застанеме со приказната. Една јануарска вечер, јадев риба со ориз од кокос во бар на карипското крајбрежје во Колумбија. Еден исончан, истетовиран Американец седеше на масата до мене. Беше во доцните четириесетти, со развиени мускулести раце и побелена коса собрана во пунџа. Разговараше со една млада Англичанка која имаше деветнаесетина години и седеше сама и читаше книга, но по кратко двоумење се согласи да ја прифати поканата да му се придружи. Најпрво само тој зборуваше. За кратко таа го прекина.

Разговорот ѝ беше интересен, живописен и чуден. Му раскажуваше за нуркање во Мексико, за тоа како била под вода дваесет минути, а кога испливала на површината сфатила дека има бура. Морето се претворило во вител и стравувала дали ќе успее да се врати на бродот. Иако приказната ѝ беше за тоа како нуркала па испливала и сфатила дека времето се променило, беше и за откривање на некоја сокриена болка. Му даде неколку знаци меѓу редови (имало некој човек на бродот за којшто мислела дека треба да дојде да ја спаси), а потоа му фрли поглед за да провери дали тој знае дека таа зборуваше за бурата на еден затскриен начин. Не беше многу заинтересиран, и успеа така да ги мрдне колената, што ја чукна масата толку силно што нејзината книга падна на подот.

Ѝ рече, „Ти многу збориш, а?“

Ова ја подзамисли, и со прстите фати да си ги расчешлува врвовите од косата гледајќи како два тинејџери на калдрмата на плоштадот им продаваат пури и фудбалски дресови на туристите. Не беше толку лесно да му се укаже, маж многу постар од неа, дека светот беше и нејзин. Тој презема ризик кога ја покани да му се придружи на масата. На крајот на краиштата, таа доаѓа со еден цел свој живот и либидо. Не му текна дека таа можеби и не се чувствува како да е помалку важен лик , а тој главен лик. Во оваа смисла, таа ја имаше поместено границата, ја имаше срушено општествената хиерархија, и ги имаше прекршено вообичаените ритуали.

Го праша што макаше од чинијата со тортиља чипс. Ѝ кажа дека мака севиче (ceviche), сирова риба маринирана во сок од лимета, што во менито било на англиски напишано како sexvice (секспорок) – „Во прилог оди кондом“, ѝ рече. Кога таа се насмевна, знаев дека се обидуваше да се докаже како похрабра личност од она што го чувствуваше, личност што слободно и самостојно патува, што чита книга и пие пиво сама навечер во бар, личност што зема ризик и се впушта во мошне сложен разговор со непознат. Прифати да го проба севичето, но ја одби понудата да му се придружи на ноќно пливање во изолиран дел на локалната плажа, за која тој ја уверуваше дека „е далеку од карпите“.

По некое време, тој рече „Не сакам нуркање. Ако веќе нуркам длабоко, тоа би било за злато.“

,,Ех,’’ рече таа. ,,Веќе кога спомна. Јас, па, си мислев дека би те викала Сребрениот бран.’’

,,Така се викаше бродот за нуркање.’’

Тој одмавна со главата, и го префрли погледот од нејзините гради на неонскиот знак за Излез на вратата. Таа повторно се насмевна, но тоа не беше искрено. Мислам дека знаеше дека треба да ја смири турбуленцијата што ја донесе со себе од Мексико во Колумбија. Одлучи да си ги повлече зборовите.

„Не, Сребрениот бран поради косата и пирсот над веѓата“.

,,Јас сум само еден скитник,’’ рече тој. ,,Скитам наоколу.’’

Таа си ја плати сметката и го замоли да ѝ ја крене книгата што ѝ ја бутна на подот, што значеше дека ќе мора да се наведне, да посегне под масата, и со стапало да ја повлече кон себе. Потраја малку, и кога се исправи со книгата во рака, таа не беше ниту благодарна, ниту безобразна. Рече само „Фала.“

Додека келнерката ги собираше садовите полни со клешти од ракчиња и коски од риба, се присетив на еден цитат од Оскар Вајлд ,,Биди свој, сите други се веќе зафатени.’’ Тоа не важеше сосема за неа. Требаше да се докаже како личност што ги има сите слободи што Сребренот бран ги земаше здраво за готово – сепак, нему не му беше проблем да си биде свој.

Ти многу збориш, а?

Да се изразуваме како што се чувствуваме е слобода која најчесто одбираме да не ја прифатиме, но ми се чинеше дека зборовите што таа сакаше да ги каже беа полни со живот, за неа таинствени исто колку и за другите.

Подоцна, кога пишував на балконот од хотелската соба, помислив како таа го поканила заскитаниот Сребрен бран да чита меѓу редовите на нејзината сокриена болка. Таа можеше да застане со приказната опишувајќи ги сите чудесии што ги видела во длабокото мирно море пред бурата. Тоа би било среќен крај, но таа не застана тука. Таа му поставуваше нему (и себеси) прашање: Дали мислиш дека човекот на бродот ме напушти? Сребрениот бран беше погрешниот читател на нејзината приказна, но, по сѐ, мислам дека можеби таа е вистинскиот читател за мојата.

 

Дебора Леви
Од Цената на живеењето

 

Во „Цената на живеењето“,  авторката Дебора Леви експлицитно ја обновува позицијата на Симон Де Бовоар, не само тесно соработувајќи со „Вториот пол“, туку длабоко навлегувајќи во личните борби на филозофката за помирување на сексуалната љубов со интелектуалната слобода. Резултатот е дело што не е толку мемоар, колку елоквентен манифест за она што Леви го нарекува „нов начин на живеење“ во пост-фамилијарниот свет.

 

 

 

Превод:

Ана Илиева
Лара Тасковска
Надеж Кристела Нсингоулоу Николоска
Емилија Кузмановска

Крстопат

Пролетта во 2018 година главната оперативна директорка на Фејсбук, Шерил Сандберг, му кажа на светот дека „би ни било многу подобро доколку половина од државите и компаниите би ги воделе жени, а половина од домовите би ги воделе мажи,“ и дека „не треба да престанеме се додека не ја постигнеме таа цел.“ Како водечки претставник на корпоративниот феминизам Сандберг веќе стекна репутација (и некој долар) со тоа што ги охрабри менаџерките да се „наметнат“ во одборните сали. Како поранешна шефица на кабинетот на Секретарот за финансии Лери Самерс, човекот што го дерегулира Вол Стрит, без двоумење ги советуваше жените за тоа како успехот стекнат со јачина во деловниот свет е полесниот пат до родова еднаквост.
Истата пролет, милитантен феминистички штрајк ја затвори Шпанија. Придружени од повеќе од 5 милиони демонстранти, организаторите на 24-часовниот huelga feminista, повикаа на „општество без сексистичко угнетување, експлоатација и насилство…за бунт и борба против сојузот на патријархатот и капитализмот кој сака да бидеме послушни, покорни и тивки.“ Додека сонцето заоѓаше над Мадрид и Барселона, феминистите штрајкувачи соопштија пред светот: „На 8 Март, ги вкрстуваме рацете и ги попречуваме сите продуктивни и репродуктивни активности“, тврдејќи дека нема да прифатат „полоши работни услови, ниту помала плата од мажите за иста работа.“
Овие два гласа ги претставуваат спротивставените патишта за феминистичкото движење. Од една страна, Сандберг и нејзините истомисленици го гледаат феминизмот како слугинка на капитализмот. Сакаат свет каде што задачата на управување со експлоатацијата на работното место и угнетувањето во опшеството како целина е еднакво споделенa меѓу мажите и жените од владејачката класа. Ова е одличен приказ за доминацијата на еднакви можности: таква што ќе бара од обичните луѓе, во име на феминизмот, да бидат благодарни што жена, а не маж, им ги разбива синдикатите, наредува дрон да им го убиe родителот, и на граница им ги затвора децата во кафез. Како тотална спротивност на либералниот феминизам на Сандберг, организаторите на huelga feminista настојуваат да падне капитализмот: системот којшто ги создава шефовите, ги поставува националните граници и ги произведува дроновите што ги штитат.
Соочени со овие две визии за феминизмот, се наоѓаме на крстопат и нашиот избор носи огромни последици за човештвото. Едниот пат води до изгорена планета каде што човечкиот живот ќе стане мизерен до степен на непрепознатливост, ако и воопшто продолжи да постои. Другиот насочува кон свет кој отсекогаш бил во центарот највозвишените соништа на човештвото: праведен свет чие богатство и природни ресурси ги делат сите, и каде еднаквоста и слободата се премиси, а не аспирации.
Ова е страшен контраст. Но, сега изборот за нас е толку итен бидејќи нема изводлива златна средина. Оскудноста на алтернативи се должи на неолиберализмот: таа исклучително предаторска, финансиализирана форма на капитализмот што владее низ целиот свет во последните четириесет години. Откако ја отру атмосферата, се исмеа со секој обид за демократско владеење, ги исцрпи нашите општествени капацитети до последна капка и генерално ги влоши условите за живот за огромното мнозинство, оваа верзија на капитализмот ги подигна влоговите за секоја општествена борба, трансформирајќи ги трезвените напори да се усвојат некакви скромни реформи во жестока битка за опстанок. Во такви услови, помина времето за седење со скрстени раце, а феминистите мора да заземат став: Дали ќе продолжиме да се стремиме кон „доминација на еднакви можности“ додека планетата гори? Или ќе ја преобразиме родовата правда во антикапиталистичка форма која се издигнува над сегашната криза кон ново општество?
Овој манифест е насока кон вториот пат, развој на движењето што го сметаме за неопходен и изводлив. Денес, антикапиталистичкиот феминизам е остварлив, делумно затоа што кредибилитетот на политичките елити се разорува низ цел свет. Меѓу жртвите нема само централно-лево и централно-десно партии што промовираа неолиберализам -остаток од нивното минато кое сега го презираат- туку и нивните корпоративни феминистички сојузници во стилот на Сандберг, чија „прогресивна“ фасада го изгуби својот сјај. Либералниот феминизам го доживеа своето фијаско на претседателските избори во 2016 година, кога кандидатура на Хилари Клинтон, за која се крена огромна врева, не успеа да ги освои жените гласачи. И со добра причина: Клинтон беше олицетворение на фактот што жените што се искачуваат на високи позиции немаат врска со подобрувањето на животот на огромното мнозинство.
Поразот на Клинтон беше повик да се разбудиме. Разоткривањето на пропастот на либералниот феминизам направи простор за левицата да може да го оспори. Во вакуумот што се создаде со падот на либерализмот, имаме можност да изградиме друг феминизам: феминизам со поинаква дефиниција за тоа што се смета за феминистичко прашање, поинаква класна ориентација, и поинаква етика – радикална и трансформативна.
Со овој манифест се обидуваме да го промовираме тој „друг“ феминизам. Не пишуваме со цел да скицираме некоја замислена утопија, туку да го означиме патот што води до праведно општество. Целта ни е да објасниме зошто феминистите треба да го изберат патот на феминистички штрајкови, зошто мора да се обединиме со други антикапиталистички и антисистемски движења, и зошто нашето движење мора да стане феминизам за оние 99%. Само на овој начин – соединувајќи се со антирасисти, екологисти и активисти за работнички и мигрантски права – феминизмот ќе биде дораснат за предизвикот на нашето време. Одлучно отфрлувајќи ја догмата на „наметнување“ и феминизмот на 1%, нашиот феминизам може да стане искра надеж за сите останати.
Она што ни дава храброст да се впуштиме во овој проект сега е новиот бран на милитантен феминистички активизам. Ова не е корпоративниот феминизам кој се покажа толку катастрофален за работничките и сега вртоглаво си го губи кредибилитетот; ниту пак е „микрокредитниот феминизам“ кој тврди дека ги „зајакнува“ жените од глобалниот Југ позајмувајќи им мали суми на пари. Туку, она што ни дава надеж се меѓународните феминистички и женски штрајкови од 2017 и 2018 година. Токму овие штрајкови и сè побројните координирани движења што се развиваат околу нив, се тие кои прво го инспирираа – а сега го отелотворуваат– феминизмот за 99 %.

 

 

Преводот на воведот на „Феминизам за 99%: Манифест“ на Чинција Аруца, Тити Батачарја и Ненси Фрејзер е изработен од група студенти на Катедрата за англиски јазик и книжевност под менторство на Благица Димитрова.

превод: Елена Петрова и Благица Димитрова

 

 

Со децении, научниците веруваа дека постоела јасна поделба во работата кај примитивните луѓе: мажите главно ловеле, а жените собирале храна. Ваквото гледиште не е присутно само во академските кругови; честопати се користи при застапување на аргументот дека и денес мажите и жените треба да се држат до наводно „природните“ улоги консолидирани уште во раното општество.  

Новата студија ја поништува идејата дека исклучиво примитивните мажи биле ловци, а дополнително и покажува дека отсекогаш постоеле докази за тоа дека жените ловеле. Со ова истражување, научниците поместуваат клучен доказен темел на коишто научниците историски се потпираа за да извлечат заклучоци за тоа каков бил животот пред околу 200.000 години, кога Хомо сапиенс првпат се појавува како вид.

За овој период има ограничени директни докази бидејќи завршува пред околу 9.000 години, откако луѓето полека почнале да го развиваат земјоделството и раните населби. Но, отсекогаш постоеле заедници низ светот, често во области на земјите со низок и среден приход, кои живееле и сè уште живеат со лов и трагање. Заради ова, научниците ги гледаат ваквите заедници како прозорец кон минатото на човештвото, додека антрополозите и другите специјалисти, со дозвола од заедниците, живеат заедно со нив и изработуваат детални набљудувачки извештаи.

Според Роберт Кели, професор по антропологија на Универзитетот во Вајоминг и автор на повеќе познати книги и написи за општества на ловци и собирачи, генерално прифатениот консензус меѓу научниците бил дека овие извештаи претежно укажувале на тоа дека мажите ловат, а жените главно собираат, со повремени исклучоци.

Но, Кели вели дека гледиштата што тој и другите ги застапувале за типичните родови поделби околу ловот се засновале на анегдотски впечатоци од извештаите коишто ги читале, во комбинација со теренската работа на многумина. Според Кели, никој досега не ги систематизирал наодите од набљудувачките извештаи за жените коишто ловат.

И тука некаде влегуваат во приказната истражувачите од новата студија: тимот од Универзитетот во Вашингтон и Универзитетот Сиетл Пацифик. „Решивме да видиме какви податоци всушност постојат за ловот“, вели водечката истражувачка и биолошка антропологиња, Кара Вол-Шефлер.

Стари докази низ нови видици

Вол-Шефлер и нејзините соработници прочешлале записи коишто датират од далечната 1800 година до денес. И наместо да се потпираат на резимето на тие извештаи – како што честопати се случува кога научниците прават голем број вакви анализи – Вол-Шефлер вели „нашата цел беше да се вратиме на оригиналните етнографски извештаи за тие популации и да видиме што всушност било забележано за ловечките стратегии “.

Според нивните наоди – објавени во списанието PLOS One оваа недела – во 79% од општествата за кои постојат податоци, жените ловеле.

Освен тоа, според Вол-Шефлер, пленот од ловот на жените не претставувал само опортунистичко убивање на животните. Најчесто, вели таа, „ловот бил наменски. Жените имале сопствени алати и  омилено оружје. А бабите биле најспособните ловци во селото“.

Со други зборови, „најчесто културите за кои ловот бил важен дел ги обучувале девојките и жените во изработка на алати и лов“, забележува таа. Вол-Шефлер вели дека очекувала да најде докази за жени коишто ловеле, но не до овој степен. „Овој дел од историјата е ужасно потценет“, вели таа, „иако е дел од стручната литература“.

,,Импликациите од овие резултати се потенцијално огромни”, вели Кимберли Хамлин, професорка по историја на Универзитетот на Мајами во Оксфорд, Охајо, чија што област на експертиза е еволутивната наука во контекст на пошироката култура.

„Сметам дека веднаш после митот дека Бог ја направил жена од машко ребро за да му биде помошничка, митот дека мажот е ловец, а жената собирач е веројатно вториот најистраен мит што ја натурализира инфериорноста на жената“, вели Хамлин.

,,Ова ја поттикнува идејата дека мажите треба да бидат насилни и агресивни – дел од основните елементи во супата ‘токсична машкост’. Ова се користи како оправдување на деструктивните машки однесувања, вклучувајќи го и силувањето”.

Популарниот наратив за мaжот како единствениот, односно одбраниот ловец, исто така, се користи имплицитно, па дури и експлицитно, за да се застапуваат политиките кои што ја приоретизираат улогата на мажите како „природен издржувач“. Но оваа наметната улога истовремено и ги ограничува, на пример, недозволувајќи им родителско отсуство, додава Хамлин.

Хемлин тврди дека според истава логика „идејата дека жените се природно предодредени да бидат негувателки и мајки, без разлика дали сакаат или не“, често лежи во сржта на политиките кои што „ги принудуваат жените на мајчинство“ – вклучително и политиките кои го ограничуваат пристапот до абортус и контрацепција.

Па така, наодите на новата студија се „возбудливи“, заклучува Хамлин. „Навистина ќе не охрабри да доведеме во прашање многу од зацементираните идеи за тоа какви се наводно природно мажите и жените.

За научниците, ова значи промена во наративот за ловците

Во однос на тоа колку се важни за науката ваквите наоди од студијата, научниците велат дека се дел од поширок збир на докази којшто се гради со години.

Кели вели дека научниците веќе согледуваат покомплексна слика за ловот кај примитивните луѓе и покрај истрајните стереотипи во популарната култура.

Уште во средината на 1960-тите, според Кели, научниците биле сложни околу доказите дека најголемиот дел од исхраната во општествата на ловци-собирачи била со растително потекло, односно ја собрале жените. „Луѓето велеа: „Треба да го нагласиме ова и ваквите заедници да ги наречеме ‘собирачи-ловци’”.

До 1980-тите, додава Кели, многу повеќе жени станале дел од областа на антропологијата. Во споредба со нивните машки претходници, овие научнички честопати имале поолеснет пристап до жените во заедници коишто собираат храна. Како резултат, науката се здобила со мноштво нови описи на женските активности, вклучително и повеќе докази за жени кои ловат.

Па, првичната реакција на Кели за студијата на Вол-Шефлер е дека, иако организирањето и табеларното прикажување на податоците се „навистина нови и корисни“, кога станува збор за целосната слика што се добива за ловечките практики на жените, „немаше ништо посебно што ме просветли. На некој начин, веќе го знаев сето ова.“

Сепак, Кели издвои еден од наодите. Тој вели дека моменталниот општоприфатен став е дека дури и кога жените ловат по нешто, нивниот начин на лов е многу поразличен од оној на мажите. 

„Прифатениот шаблон е дека мажите со намера одат да ловат голем плен“, вели Кели. „И дека жените со намера одат да собираат растителна храна, и со намера или опортунистички ловат помал, посигурен плен“ – што би значело животни како гуштери или зајци. 

За разлика од тоа, новата студија откри дека во третина од општествата за коишто постојат податоци, жените ловат голем плен. Со други зборови, ги ловеле оние големи цицачи кои се поврзуваат со стереотипот за мажите ловци. 

„Тоа го сметам за нешто ново“, признава Кели, додавајќи дека навистина би сакал да ги види етнографиите коишто биле користени како извор. 

Вивек Венкатараман од Универзитетот Калгари е уште еден антрополог кој изразил сомневање. 

Тој нагласува дека Вол-Шефлер и нејзините колеги биле ограничени да проучуваат само општества за кои има експлицитни записи не само за ловечките практики, туку и за тоа точно кој ловел. Резултатот е дека студијата се заснова врз набљудувања на 63 групи.

„Но, се разбира, имало неколку стотици општества на ловци-собирачи“, вели Венкатараман.

Пропуштени клучни показатели

Ренди Хаас не се согласува со критичарите на студијата. Како антрополог на државниот Универзитет Вејн, Хаас забележува дека општествата што ги анализира студијата на Вол-Шефлер се добро распоредени низ цел свет. Понатаму, Хаас вели: „Повеќе податоци не секогаш значат подобар исход. Мојот впечаток е дека [доказите во студијата] се добро структурирани и висококвалитетни примероци за коишто е поверојатно дека ќе дадат веродостоен резултат, отколку поголем број на примероци со понискоквалитетни набљудувања.“

Згора на тоа, според Хаас, неговото искуство покажува како „речиси универзалното“ гледиште дека мажите се единствените ловци на голем плен може да ја искриви способноста на истражувачите да ги препознаваат спротивните податоци. Освен што се создаваат слепи точки при обидот да се разберат модерните општества на ловци-собирачи, според Хаас се чини дека ова ги навело научниците да пропуштат и многу клучни показатели и кај другиот главен извор на докази за примитивните луѓе: древните гробници и човечките остатоци и артефакти пронајдени таму.

Во 2018, Хаас бил дел од група во Перу која пронашла остатоци од човек стари 9,000 години, закопани со невообичаено многу ловечки алатки. „Само си претпоставивме дека е маж“, се сеќава. „Сите си седеа и велеа нешто во смисла: ‘Леле! Фасцинантно е. Сигурно бил одличен ловец, одличен борец. Можеби бил поглавар!’“

На Хаас не ни му падна на памет да се запраша за родот на човекот, сѐ додека по една недела не пристигна неговиот колега-специјалист за анализа на коскена структура и не им ја претстави бомбастичната проценка: остатоците се чинеа женски.

Тимот користел тогашна нова технологија во тоа поле. Стружејќи ја глеѓта на забите од гробницата, нашле протеини кои недвосмислено потврдија: овој очигледно маестрален ловец е жена. 

Вчудоневидени, Хаас и соработниците одлучиле да ги преиспитаат записите за сличните наоди низ двете Америки во последните 70 години. Од 27 гробници на луѓе со ловечки алатки, најдоа 11 случаи во кои личноста била жена. 

Извршиле статистичка анализа според која овој сооднос се поврзува со веројатноста дека меѓу 30 до 50% од луѓето закопани со ловечки алатки во древните американски гробници се жени. Со други зборови, според Хаас „ловењето на големи цицачи во овој период во двете Америки било родово неутрална активност, или барем речиси родово неутрална.“

Зошто требало толку многу време?

Зошто овие откритија не го свртија вниманието на светот порано?

Хаас вели дека во еден од извештаите за ископините што повторно го анализирале – остатоци од жена пронајдени во 1970-тите, стари 11,000 години со остар камен поставен под главата – научниците што првично го пронашле гробот целосно го занемариле сопственото откритие. 

Хаас вели: „Имаа напишано нешто во смисла: ако овој [остар камен] беше поврзан со маж, ќе си претпоставевме дека е ловечко оружје. Но, бидејќи е поврзан со жена, повеќе смисла има дека бил употребуван како кујнски алат.“ Хаас и коавторите одлучија да го прекласификуваат како ловечки алат.

Она што е уште поважно, според Хаас, е дека во сите, освен еден од случаите, тимот немал ни потреба да ги ревидира првичните заклучоци на ископувачите: тие научници веќе имаа утврдено дека остатоците што ги пронашле се жени закопани со ловечки оружја. Исто како и наодите во студијата на Вол-Шефлер, археолошките докази биле достапни за цело ова време – се криеле на виделина.

„Сите ја имаа сфатено здраво за готово оваа хипотеза дека мажот е ловец. Па, на никој не му текна да ја преиспита,“ вели Хаас. „За многумина ова не беше ни прашање што треба да се постави.“

Но, Кара Вол-Шефлер ги видела наодите на Хаас и токму тие беа она што ја натера да започне со преиспитување на модерните записи. 

Вол-Шефлер вели дека оваа случка треба да служи како потсетник зошто е толку важно да се погрижиме научната заедница да вклучува луѓе со различно потекло.

„Претпоставките што веќе ги имаме кога ги гледаме податоците навистина го обликуваат исходот“, вели таа. „Навистина се надевам дека луѓето ќе ги разгледуваат уште еднаш податоците што веќе ги имаат, за да видиме кои нови прашања може да ги поставиме.“

Извор: NPR

Текстот е преведен од Марина Туфекчиевска и оргинално објавен на Окно.

 

 

Еднаш, за време на сушната сезона, на две страници од една тетратка со големи букви напишав дека невиноста завршува кога човек ќе се ослободи од заблудата дека си се допаѓа самиот себеси. Иако сега, неколку години подоцна, со чудење забележувам дека умот во толкава мера си е сам себеси јасен што сепак требало педантно да го забележи секој свој трепет, со засрамувачка јасност се сеќавам на вкусот на таа пепел. Се работеше за привремено изгубена самопочит.

Не бев примена во Фи Бета Капа^[1]. Овој неуспех тешко дека можеше да биде уште попредвидлив или помалку сигурен (едноставно ги немав потребните оценки), но ме изнервира; на некој начин, се сметав себеси за некаков академски Раскољников, на чудесен начин ослободен од причинско-последичните врски што ги кочеа другите. Иако ситуацијата мораше да има исто толку трагично значење како неуспехот на Скот Фицџералд да стане претседател на клубот Принстон Триангл^[2], денот кога не бев примена во Фи Бета Капа означи крај на нешто, а невиност може да биде зборот што го објаснува тоа нешто.

Го изгубив убедувањето дека секогаш ќе ме чекаат зелени светла, пријатната увереност дека прилично пасивните доблести кои ми обезбедуваа прифаќање како дете ќе ми гарантираат не само клучеви за влез во Фи Бета Капа, туку и среќа, чест и љубов од добар човек (по можност комбинација на Хемфри Богарт во „Казабланка“ и еден од Муркисонови^[3]); изгубив одредена потресна верба во тотемската моќ на добрите манири, чистата коса и достигнувањата прикажани на скалата Стенфорд-Бајн^[4]. Мојата самопочит висеше на толку несигурни конци, и тој ден се затекнав себеси во состојба на чудење, како личност која налетала на вампир, а не понела со себе венец од лук.

Иако оддалечувањето од самиот себе е во најдобар случај непријатно, како обидот да поминеш граница со позајмени документи, тоа сега ми се чини дека е единствениот неопходен услов за почеток на вистинската самопочит. Меѓу сите наши секојдневни површности, самозалажувањето е најтешката од сите заблуди. Шармот кој може да помине добро во справувањето со другите, не вреди ништо во таа поразително добро осветлена „мрачна улица“ во која некој се среќава со себеси: нема да запалат никакви победнички насмевки, никакви симпатично срочени листи со добри намери. Со очајничка агилност на коцкар кој гледа дека Бет Мастерсон[5] се подготвува да се приклучи во зделката, личноста повремено, но залудно ги меша своите обележани карти – што претставува љубезност направена од погрешна причина, очигледен триумф кој не барал никаков вистински напор. навидум херојски чин со кој некој е посрамотен.

Мрачен е фактот дека самопочитта нема никаква врска со одобрувањето од страна на другите – кое, на крајот на краиштата, е лесно да се измами; дека нема никаква врска со угледот – без кој, како што Рет Батлер ѝ кажа на Скарлет О’Хара^[6], луѓето со храброст можат понатаму.

Да се живее без самопочит, од друга страна, значи да се биде публика на самиот себеси, во видео запис без крај кој ги бележи маните, вистинските и измислените, со секогаш свеж материјал кој се вметнува во секоја екранизација. Ете ја чашата која си ја скршил при бес, ете ја повреденоста на ликот на лицето Х; гледај сега, еве ја следната сцена, ноќта кога Y се враќа во Хјустон, да видиме како тоа ќе го зафркнеш. Да се живее без самопочит значи да се лежи буден некоја ноќ, без топло млеко или фенобарбитал^[7] на дофат, поспаните раце на прекривката, броејќи сторени и пропуштени гревови, изневерена доверба, суптилно прекршени ветувања, подароци неповратно изгубени поради мрзеливост или кукавичлук, или невнимание. Колку долго и да одложуваме, во одреден момент легнуваме во тој крајно неудобен кревет кој сами себеси сме си го направиле. Дали спиеме или не зависи, секако, од тоа дали се почитуваме себеси.

Да се зборува со негодување за тоа дека некои прилично неверојатни луѓе, луѓе кои нема шанси да се почитуваат себеси, се чини дека лесно заспиваат, е целосно промашување на поентата, исто како и луѓето кои мислат дека самопочитта мора да има врска со надраснувањето на пелените . Постои суеверие според кое „самопочитта“ е некаков чин против змиите, нешто што ги штити оние кои го сочувале во некој свој недопрен Едем од чудни кревети, амбивалентни разговори и воопшто, неволји. Тоа воопшто не е така. Тоа нема никаква врска со состојбата на нештата, туку се однесува на сосема засебен мир, лично помирување. Иако невнимателниот, самоубиствен Џулијан Инглиш во „Средбата со Самара“ и невнимателната, неизлечиво нечесна Џордан Бејкер во „Големиот Гетсби“ изгледаат како подеднакво неверојатни кандидати за самопочит, Џордан Бејкер го има тоа, додека Џулијан Инглиш не. Со тој талент за прилагодување што почесто можеме да го сретнеме кај жените отколку кај мажите, Џордан стана свесна за себе, го среди својот мир, избегнувајќи ги заканите: „Мразам невнимателни луѓе“, му рече на Ник Каравеј. „За несреќа се потребни двајца“.

Како Џордан Бејкер, луѓето со самопочит имаат храброст да прават грешки. Тие ја знаат цената на нештата. Доколку решат да направат измама, не трчаат да добијат прошка од оштетената страна при напад на совеста, ниту неоправдано се жалат на неправда, на незаслужена посрамотеност која произлегува од тоа што се жигосани како прељубници. Доколку решат да ја остават својата работа настрана – да речеме дека станува збор за подготовка на сценарио – за да седат во бар во Алгонкин,^[8] не се прашуваат огорчено, зошто Хакетите^[9], а не тие, ја поставиле Ана Франк.
Накратко, луѓето со самопочит покажуваат одредена чувствителност, еден вид морален нерв; тие го покажуваат она што некогаш се нарекуваше карактер, особина која, иако начелно ја одобрувам, понекогаш паѓа пред некои понепосредни доблести. Мерката за неговиот неостварлив престиж е во тоа што личноста настојува да мисли за себеси само споредувајќи се со простаци или сенатори од Соединетите Држави кои биле поразени, по можност уште во првиот круг за реизбор. Сепак, карактерот – подготвеноста да се преземе одговорност за сопствениот живот – е местото од каде што извира самопочитта.

Самопочитта е нешто за кое нашите баби и дедовци знаеле сѝ, без разлика дали го имале или не. Имале одредена дисциплина втисната во себе, млади, и чувство дека човекот живее правејќи работи кои не сака особено да ги прави, оставајќи ги стравовите и сомнежите на страна, споредувајќи ги непосредните удобности со можностите за поголеми, дури и нематеријални утехи. За околностите на светот од деветнаесеттиот век, чинот на Кинезот Гордон^[10], кој облекол бел костум и го повел Картум против махдистичките бунтовници^[11], бил восхитувачки, но бил вреден за поголемо внимание; тоа што патот до слободна Калифорнија вклучувало смрт и тешкотии и нечистотија не изгледало неправедно. Во дневникот што го водела зимата 1846 година, дванаесетгодишната емигрантка Нарциса Корнвол рамнодушно забележала: „Татко ми беше зафатен со читање и не забележа дека во куќата се собираат чудни Индијанци додека мајка ми не проговори скоро ништо за тоа“. Секој, дури и немајќи точна претстава за она што го кажала мајката, тешко дека би останал неизненаден од целата случка: таткото чита, Индијанците се тука, мајката бира зборови кои никого не би го возбудиле, детето соодветно го забележува настанот наведувајќи малку подоцна дека тие Индијци, „за наша среќа“, не биле непријателски расположени. Индијците едноставно биле само “податок” во тоа време.

Во една или друга форма, Индијците секогаш се тоа. Повторно, станува збор за признавање на тоа дека сè што е вредно има своја цена. Луѓето кои се почитуваат себеси се подготвени да го прифатат ризикот дека Индијанците можеби ќе бидат непријателски настроени, дека потфатот ќе пропадне, дека ќе се испостави дека врската нема да биде од оние во кои секој ден е празник затоа што си во брак со мене. Тие се подготвени да заложат нешто од себе; тие можеби никогаш нема да се коцкаат, но ако го сторат тоа, ќе ги знаат своите шанси.

Тој вид на самомпочит е вештина, навика на умот која никогаш не може да се одглуми, но затоа пак може да се развива, да се увежбува, однапред утврдена. Во една прилика ми беше предложено, за да го поттиснам плачењето, да ја ставам главата во хартиена кеса. Се испостави дека за тоа постои здраворазумска физиолошка причина, нешто што се однесува на кислородот, но самиот психолошки ефект е немерлив: незамисливо е тешко да се замислите себеси како Кети од „Оркански височини“ која нурка со главата во некаква ќеса. Слично е и со сите тие мали постапки, неважни сами по себе; замислете да одржувате некаква состојба на несвест, несвесност за сочувство или несвесност на телото, под ладен туш.
Но, овие мали постапки се вредни само до степен до кој ги претставуваат поголемите постапки. Да се каже дека Ватерло бил освоен на терените за играње на Итон, не значи дека Наполеон можел да биде спасен со стратешкиот план за натпревар во крикет; организирањето свечени вечери во дождовните шуми би било бесмислено доколку треперењето на свеќите на лианите не се повикува на подлабоки, посилни закони, одамна втиснати вредности. Тоа е еден вид ритуал кој ни помага да се потсетиме кои сме и што сме. За да се сети на него, некој прво би мора да го познавал.

Да се има чувство за суштинската вредност на сопственото јас, кое, без разлика на тоа дали е добро или не, ја конструира самопочитта, потенцијално значи да се има сè: способност да се дискриминира, да се сака или да се биде рамнодушен кон нешто. Да се нема тоа чувство, значи секогаш да се биде заклучен во себе, парадоксално неспособен за љубов или рамнодушност. Доколку не се почитуваме себеси, од една страна сме приморани да ги презираме оние кои имаат толку малку расположливи начини да општат со нас, толку малку сетилни можности што остануваат слепи на нашите фатални слабости. Од друга страна, на чудесен начин му робуваме на секој кој ќе го видиме, необично одлучни да ја одиграме – со оглед на тоа што сликата за себе ни е неодржлива – нивната лажна претстава за нас. Си ласкаме себеси, мислејќи на компулсивната потреба да ги задоволиме другите како на привлечна особина: подарок за имагинарната емпатија, доказ за нашата подготвеност да даваме. Секако дека ќе ги играме Франческа Паола^[12], Брет Ешли Џејк^[13], Хелен Келер на било која Ени Саливан^[14]: ниту едно очекување не е несоодветно, ниту една улога не е премногу неверојатна. Препуштени на милост и немилост на оние кои не можеме, а да не ги презираме, играме улоги осудени на пропаст уште пред да започнат, со секој пораз предизвикувајќи нов очај поради неопходноста од предвидување и соочување со следното барање поставено пред нас.

Овој феномен понекогаш се нарекува самоотуѓување. Во својот напреден стадиум, веќе не одговараме на телефонските повици, бидејќи некој можеби би сакал нешто; способноста да се каже “не” без давење во самопрекор е туѓа за оваа игра. Секоја средба бара премногу, ги кине нервите, ја суши волјата, а сеништето на нешто толку мало како неодговорено писмо предизвикува толку непропорционално чувство на вина што прашањето за нечие ментално здравје станува предмет на шпекулации меѓу познаниците. Припишување соодветно значење на неодговорените писма, ослободување од очекувањата на другите, повторно придобивање на себеси – во овие работи лежи големата, единствена моќ на самопочитта. Без неа, поединецот на крајот ја открива последната завртка од несреќата: бега, случајно да не се пронајде себеси, но не наоѓа никој дома.

 

 

 

 

 

[1] ΦΒΚ, најстарото и секако најпрестижното студентско здружение. (Сите белешки се на преведувачот.)
[2] Една од најстарите музичко-комични трупи во САД
[3] Семејство на нафтени магнати и политички оперативци. Бесрамно познати по нивната соработка со режимот на Франко и обвинувањата кои вклучуваат вмешаност во атентатот на Кенеди. (Неколку Муркинсонови беа членови на Фи Бета Капа.)
[4] Една од најпознатите ревизии на скалата Бине-Сајмон, најпознатиот тест за индивидуална интелигенција
[5] Ловец на Бафало, спортски новинар, пиштолџија на Рузвелт и еден од најуспешните коцкари на Дивиот Запад и Америка од осумдесеттите години на XIX век, до неговата смрт во 1921 година.
[6] Однесено со виорот, 1939 година.
[7] Лек, „лек“. Делува како неселективен депресив на централниот нервен систем.
[8] Најверојатно се мисли на Тркалезната маса Алгонкин, група њујоршки писатели, критичари и актери кои се собирале во хотелот Алгонкин.
[9] Еден од многуте театри во Њујорк.
[10] Еден од прекарите на Чарлс Џорџ Гордон, британскиот војсководец.
[11] Главен град на Република Судан по стекнувањето независност. Војниците лојални на водачот Махди ја започнаа опсадата на Картум во март 1884 година и го окупираа градот до јануари 1885 година, масакрирајќи го англо-египетскиот гарнизон.
[12] Јунаци на второто пеење на Божествената комедија.
[13] Хероите од филмот Сонцето повторно изгрева, 1957 година.
[14] Ени Саливан, негувателка на глуво-слепата писателка и педагог Хелен Келер.

Живееме помеѓу размерот на глуоните и галаксиите, неспособни да допреме ниту на едните, ниту до другите, нерелевантни за нивното постење. Скроени од прашината на ѕвезди кои умираат, се движиме низ универзум на непристрасни закони со нашите соништа и копнежи, страсни пиони во рацете на големите случајности, секојдневно гледајќи го светот како се врти спротивно на нашите желби, секојдневно сведочејќи како потклекнуваме пред сопствената волја. 

Како можеме наспроти оваа космичка беспомошност да негуваме чувство на личен агенс, неопходен за водење на нашите човечки животи, и дотолку повеќе да ги исполниме нашите животи со величествена смисла?

Овие прашања ги адресира Ник Кејв во дијалог со еден негов обожавател кој ги споделил со него своите  разорни чувства на егзистенцијална беспомошност и немоќ. Одмотувајќи ја централната креативна слика во една од неговите песни, тој пишува: 

„Секојдневниот човечки гест е секогаш на чекор од чудесното – [запомни] дека најпосле, нештата се случуваат како резултат на нашите постапки, вон нашето разбирање или намера; дека нашите навидум мали, обични гестови имаат необјасниви последици; дека она што го правиме на овој свет има некакво значење; дека не сме ништо; и дека дури и нашите најсекојдневни постапки природно го надраснуваат доменот на нашата намера и значајно и радикално се прелеваат низ времето и просторот, менувајќи сè… Нашите дела, без разлика колку ни се чинат безначајни, се полни смисла и последици и постојано вршат влијание врз расплетот на приказната за светот, без разлика дали сме свесни за тоа или не“.

Обраќајќи му се директно на човекот кој го изгубил чувството на лична вредност и моќ, додава:

„Наместо да се чувствувате импотентно и бескорисно, мора да се помирите со фактот дека како човечко суштество сте бескрајно моќни и да преземете одговорност за оваа огромна моќ. Дури и нашите најмали постапки имаат потенцијал за големи промени, позитивни или негативни, а начинот на кој сите ние се однесуваме во светот има некакво значење. Вие сте сè само не импотентни, вие сте, всушност, извонредно и застрашувачки динамични, како и сите ние, и со сета почит, имате обврска да се исправите и преземете одговорност за тој потенцијал. Тоа е вашата најбазична и насушна должност“.

Во „Верба, надеж и колеж“ – една од моите омилени книги за 2022 – Кејв ја илустрира оваа моќ на суптилните дела со пример за еден таков „мал, но монументален гест“ понуден од речиси непозната личност, со навидум многу мал локус на моќ во светот, но сепак доволен за да направи огромна разлика во неговиот живот, во периодот кога тагувал по својот син:

„Има едно вегетаријанско местенце со храна за носење во Брајтон наречено Infinity, кадешто понекогаш јадев. Отидов таму првиот пат кога излегов во јавност откако Артур умре. Таму работеше една жена со која секогаш бев пријателски настроен, знаете онаа стандарна учтивост, но отсекогаш ми се допаѓаше. Чекав во редот. Таа ме праша што сакам и ми падна чудно, бидејќи во нејзиниот однос немаше никакво уважување. Ме третираше како секој друг; фактички, професионално. Ми ја даде храната, јас и ги дадов парите… Но додека ми враќаше кусур, ми ја стисна раката. Намерно.

Тоа беше толку тивок чин на љубезност. Наједноставниот и најартикулираниот гест, но, истовремено, ми значеше повеќе од сè што некој се обиде да ми го каже…поради неуспехот на јазикот во пресрет на катастрофа. Таа, во тој момент, ми посака сè најдобро. Имаше нешто навистина трогателно во тој едноставен, нем чин на сочувство…Никогаш нема да го заборавам. Кога ми е тешко, често се навраќам на чувството што таа ми го даде. Човечките суштества се навистина извонредни. Такви нијансирани, проникливи суштества“.

 

 

 

Извор: The Marginalian 

Светот зрачи со убавина. Светот, исто така, е способен за ладна бруталност и за ситните, разјадувачки суровости на секојдневието што ни ги бојат деновите со тага. Една чувствителна личност да живее со оваа двојност, да ја негува светлината без да се оддалечи од темнината на која ѝ треба осветлување, е можеби најтешката работа во животот – и најисплатливата.

Што е потребно за да го сториме тоа и на кој начин нè наградува се теми кои ги истражува големата поетеса и писателка на дневници Меј Сартон (3 мај 1912 – 16 јули 1995 година) во своите дневнички записи кои ги објавила во една сеопфатно блескава книга со наслов „Куќата покрај морето“ (The House by the Sea) во 1977 година.

Со око вперено кон реалноста на тинејџерите кои убиваат со огнено оружје – секојдневие кое, во децениите оттогаш, прераснува од меѓучовечко насилство во масовни пукања – таа ги разгледува долгите корени на десензибилизацијата кои се впиваат во телото на светот со секоја нова војна:

Што сторивме со нашите деца за да постои ваква рамнодушност? Целосно исклучување на врската помеѓу чинот и човечкиот терор и очај?

Во пасус кој носи неверојатна свесност и релевантност за нашето време, таа одговара:

Се наоѓаме во период кога тортурата се зема здраво за готово речиси насекаде, и каде таканаречените цивилизирани народи мора да продолжат да јадат бонбони и да пијат виски додека милиони умираат од глад. Значи треба да се изведе заклучок за морално индиферентните момчиња врз основа на целиот етос во кој живеат. И во основата на сето тоа лежи недостаток на имагинација. Да можевме да замислиме што правиме во Виетнам, на тоа ќе мораше да му се стави крај. Но, сликите на старите жени кои држат разнесени бебиња или бебиња кои врескаат само минуваа пред нашите очи, но никогаш не продреа до свеста кадешто тие слики би можеле да се доживеат. Дали сега плаќаме за Виетнам гледајќи како нашите деца стануваат чудовишта?

Сартон нуди лек за оваа смртоносна рамнодушност—лек што ја омекнува оваа душа од дваесет и првиот век со својата трогателнoст и потентност:

Сè посилно сум убедена дека во животот на цивилизациите, како и во животот на поединците, преголемото количество содржини што не може да се свари, доживувањата што не биле замислени, истражени и сфатени, водат кон целосно отфрлање на сè—водат кон растројство. Структурите се распаѓаат и човек нема за што да се „фати“. Разбирливо е дека во такви моменти се појавуваат религиозни фанатици и бесни фундаменталисти. Омразата ја надвладува љубовта. Како да се справи човек со тоа? Најголемата опасност, што ја гледам и кај себе, е опасноста да се повлечеме во приватните светови. Мораме да ги оставиме нашите канали отворени за болка. Истовремено, доживувањето на вистинските радости е од суштинска важност; изгрејсонцето да не нè остави рамнодушни, бидејќи цивилизацијата зависи од вистинските радости, оние што немаат ништо заедничко со парите или богатството—природата, уметноста, човечката љубов. Можеби затоа пандите во зоолошката градина во Лондон ме вратија на поезијата за првпат по две години.

Извор: The Marginalian