Facebook-f Instagram

Статија2

Синдромот на дифолт родител

МОЕ ТЕЛО, ПЛОШТАД, ФЕМ 101 / By

Детето си бара мајка. Оваа фраза ми одѕвонува во главата и ми натоварува претешко чувство на вина што сум решила да одам на работа, наместо да го чувам детето дома. Фраза која, свесно или не, е наменета токму со таа цел. Да ни влее чувство на срам и вина.

Голем дел од обврските што би требало да се споделени, најчесто се подразбира дека треба да ги прави мајката и верувам дека повеќето мајки ќе се препознаат. Како за пример: се подразбира дека мајката е таа која треба да стане порано за да спреми доручек за детето, иако оди на работа; се подразбира дека мајката е таа која останува доцна навечер да ја почека машината за алишта да заврши со перење за да ги спружи алиштата; се подразбира дека мајката е таа што мора да има план за тоа што ќе се јаде за ручек, евентуално партнерот да испазари (секако списокот за пазарење се очекува да го направи повторно таа); се подразбира дека мајката е одговорна да пишува домашни задачи со децата попладне, иако се вратила преморена од работа; се подразбира дека мајката е таа која ќе земе отсуство од работа за да го чува болното дете, исто како и пред две недели, без оглед на реакциите од колегите и претпоставениот; се подразбира дека мајката е таа што ги помни сите воншколски активности на децата, како тренинзи, родендените на фамилијата и купувањето подароци; се подразбира дека ако е болно детето, мајката ќе го носи на лекар, бидејќи детето си бара мајка.

Ако се препознавте во повеќето од овие реченици, тогаш најверојатно го живеете феноменот наречен „дифoлт“ родител или Default Parent Syndrome.

Дифолт родител (најчесто мајката) е типично оној родител кој е „прв во линијата” кога се работи за грижата и обврските околу детето, како и за домашните обврски. Под претпоставка дека детето има двајца родители, дифолт родителот е тој од кого се очекува да го превземе поголемиот товар на родителствувањето. Без оглед на фактот што во денешно време и мајките одат на работа, работат долги часови, градат кариера и заработуваат подеднакво, тие сепак најчесто го носат најголемиот товар на домот. Другиот родител (најчесто таткото) е некој вид на „резерва” во случај овој првиов да падне болен со 39 температура или да мора да е надвор од дома. Со други зборови, резервата најчесто се активира во „екстремни“ случаи.

Следејќи ги случувањата во мојата блиска околина, сфаќам дека ваквата ситуација не е исклучок, ниту индивидуален проблем. Ова е колективно, општествено статус кво. Ова е двоен стандард базиран врз родов стереотип, кој е продукт на вековни патријархални норми, кои не исчезнуваат, само ја менуваат формата и начините на угнетување.

Интересно е што дури и жените кои страдаат од овој синдром, од една страна ги „фалат” своите партнери дека се ангажирани во домаќинството и родителството, а сепак се постојано изморени, исцрпени и преоптоварени од улогата на дифолт родител. Всушност, бројни истражувања покажуваат дека вработените мајки имаат за 28% поголеми шанси да искусат burnout отколку вработените татковци.

Според истражување направено од психологот Амбер Тортон постојат одредени квалитети, карактеристики и околности кои се ризик-фактор за една жена да стане жртва на овој синдром:

  • Идентификацијата на личноста како жена или мајка во едно семејство
  • Барем еден од партнерите има потрадиционални гледишта и ставови кон родителството
  • Барем еден од партнерите израснал во семејство каде жената или мајката е исклучиво одговорна за домашните обврски (без оглед дали жената имала партнер или била самохран родител)
  • Личноста страда од анксиозност и чувство на вина доколку посвети внимание на други активности неповрзани со родителството или домашните обврски
  • Потешкотии во изразувањето на сопствените очекувања и желби пред другите
  • Личноста е склона кон удоволување на другите, посебно на членовите на семејството
  • Личноста се бори со сопствената склоност кон перфекционизам

Според истото истражување, има четири екстремни последици врз жртвата на овој синдром:

  • Хроничен замор и burnout
  • Чувство на презир кон партнерот или децата
  • Намалена способност за грижа за себе
  • Значително опаѓање на менталното здравје

Иако на прва може да звучи како овој синдром да нема значајни негативни последици и врз другиот партнер, тие сепак постојат. Дел од нив се:

  • Нереални очекувања за капацитетот на дифолт родителот
  • Намалување или целосно губење на емотивната врска со дифолт родителот
  • Намалување на сопствените родителски вештини и потенцијално загрозување на врската со децата

И секако, тука се и последиците врз децата кои живеат и растат во семејство со дифолт родител:

  • Нереални очекувања за капацитетот на дифолт родителот
  • Намалени очекувања од другиот, „резервниот“ родител кое придонесува за уште поголем стрес и товар на дифолт родителот
  • Влошени односи со дифолт родителот како последица на нивниот стрес и фрустрација
  • Влошени односи со другиот родител поради ретките прилики на добивање родителска грижа од него

Овој синдром може да биде физички и психички исцрпувачки кон индивидуата која го искусува и може да има негативни последици првенствено за самата индивидуа, но и за партнерот, децата и за целото семејство. Нормално, како и за секој друг проблем, првиот чекор кон негово решавање е препознавање на неговото постоење и соочување.

Клучни стратегии за надминување на овој синдром се ефективна комуникација меѓу партнерите, споделување на проблемите и заедничко барање на решенија, па и професионална помош за да се ублажат негативните последици од синдромот.

Бројките и статистиките се поразителни и доведуваат до заклучок дека сепак и покрај сите борби за рамноправност, и покрај одредени промени во однос на улогата на таткото денес во споредба со таткото од минатото, сепак сè уште сме далеку од искоренување на овој проблем. Дали ќе се помириме со таа фамозна фраза „мора да биде така, зашто така отсекогаш било” или е возможно да се oслободиме од стереотипните родови улоги?

Едно треба да запомниме ако можеме сè, не значи и дека мораме сè.

Отпорот е клуч – феминизам и борбата за климатска правда

ПЛОШТАД, ФЕМ 101 / By

Си одиш накај дома, вжарена летна топлина ти ја гори кожата, но сепак си благодарна – не сите жени можат да одат слободно – одењето за многумина е привилегија. Не е потребно долго време пред да забележиш дека местата низ кои минуваш страдаат, јасно е дека тоа се места без свој глас, без никаква моќ за делување. Овие места не можат да се борат, да викнат назад кога некој ќе фрли пластична кеса со ѓубре, кога истиот ќе искорени ред од дрвја кои тие ги негувале со години. Ова се не-пространи простори, места кои не заземаат место. Ваквите средини, угнетени и немоќни, ја градат топографијата на твојот живот. Не случајно, и не без последици, загадениот воздух, сивите реки закопани од ѓубришта и климатските промени кои ти ја загорчуваат иднината се mise-en-scene на твојата интимна, животна приказна. Нормално, прашањето дали е ова твој проблем, како феминистка и квир жена, бара одговор.

Американската писателка, активистка и феминистка, белл хукс (1988) вели дека феминизмот како борба за ослободување мора да постои надвор од, но и како дел од пошироката борба за елиминирање на секаков вид на угнетување и доминација. Според неа, клучно е да се согледа дека доминацијата на патријархатот дели идеолошка основа со други форми на угнетување, како расизмот, и дека нема надеж за пад на патријархатот додека други системи на угнетување стојат недопрени. И така, борбата за климатската правда станува и твоја борба.

Одамна ти е јасно дека те окружуваат системи и структури на доминација и угнетување. Во близина на влезот од твојата зграда стои маж кој решава да ти се обрати со „срце“, а ти решаваш да го игнорираш. Не знаеш дека во неговиот изопачен свет тоа е знак дека може да ти се доближи, дури и да те допре. Малку по малку ги забрзуваш чекорите за на крај да почнеш да трчаш, да бегаш. Додека тој – се смее и си продолжува со денот, со животот, без вина, без можност за никаква ретроспекција, без реперкусии. Во такви моменти, кога немаш глас ниту моќ за делување, сфаќаш дека твоето тело и постоење се mise-en-scene за неговата животна приказна и дека таквиот светоглед, поддржан од системи и структури, го гради неговиот идентитет чие место е во центарот. Во ваквото општество, кое се темели на хиерархии на доминација, ти си само афект што постои само во однос на доминантниот центар. Твојот ден, твојата приказна, твојот страв и глас тој не ги забележува, ниту, пак, му се важни.

Според австралиската писателка и филозофка Вал Плумвуд (2012), ваквиот светоглед наречен центризам¹ е клучниот концепт на кој се темели не само патријархатот, туку и рационализацијата за начините на кои ги третираме животните, природните средини, екосистемите и нeчовечките простори. Таа го дефинира центризмот како перспектива вкоренета во лажен, илузорен универзализам, каде центарот е претставен како универзален, стандарден и нормативен, додека сè друго е негирано, омаловажено или девијантно. Во андроцентричното општество кое го привилегира машкото искуство и перспектива како посакуван стандард и мерка за човеково однесување, женската субјективност е девијација. Со слична логика и антропоцентризмот го претставува човекот – не како еднаков дел во екосистемите на нашата планета, туку како нивен доминантен, надворешен манипулатор – кој може да си игра и манипулира со овие комплексни системи без никакви вина, казна и последици.

Откако почна да размислуваш за поврзаноста на патријархатот и уништувањето на природата, наидуваш на многу дела во кои женската опресија е испреплетена и која произлегува токму од нејзината вклученост во сферата на природното:

„Жената е само животно, и тоа не од висок ред“ (Burke, 1989); „Жената ги претставува интересите на семејството и сексуалниот живот, додека цивилизацијата сè повеќе и повеќе е домен на мажот“ (Freud, 1989); „Жените се способни да учат, но сепак не се створени да се залагаат со поважните науки како природните науки, филозофија или креативни дејности“ (Hegel, 1989); „Жената е диво, не скротено животно“ (Cato, 1989).

Лесно е да се повлече дијагонална линија на парче хартија, како што имаат направено горенаведените писатели, помеѓу маж, човек, култура, разум и цивилизација од една страна и жена, животно, природа, емоција и хаос од друга. Ваквиот дуализам е навреда за нашата интелигенција. Или, пак, како што вели Пламвуд (1993), нашата вклученост во сферата на природата не е комплимент, туку неочигледна замка. Тоа што не може да се согледа од еднодимензионални линии на бел лист е од која страна зборовите имаат повеќе моќ, какви интерсекции се преплетуваат во овие редуктивни општи именки и дали овие зборови укажуваат на реална спротивставеност. Но, тебе ти е јасно која страна е повеќе ценета. Исто така, ти знаеш дека наместо празни семантички обележја, зад овие зборови стојат спектар и безброј животни приказни кои едни во други се преклопуваат, испреплетуваат, вкоренуваат и се во константна состојба на развој и метаморфоза. Знаеш дека културата и природата можат да имаат колаборативна врска, исто како и мажот, жената и сите помеѓу, и разумот и емоциите. Да не беше тоа така, твојата борба ќе беше залудна. Исто така, знаеш дека иако моќта на ваквите зборови и нивната категоризација како спротивности е илузорна, мора да ѝ се спротивставиш. Отпорот е клуч. Знаеш, затоа што живееш во свое тело, во своја кожа, во свој ум на оваа планета, во оваа загадена држава, во ова општество, во овој патријархат.

Без разлика кои системи на доминација се присутни во нашето општество, последиците влијаат на сите нас. Центризмот е базиран на отстранување на сè што е различно од тебе и креирање дулизам во кој страната на којашто припаѓаш ти е подобра, поважна – стандард по кој се мери сè. Другоста ти овозможува да рационализираш како постапуваш со луѓе кои се различни од тебе, животни или, пак, екосистеми од кои не се сметаш како еднаков дел. Ваквото однесување не само што креира насилство и нагон да се уништи, асимилира или скроти сè што се смета за друго, туку и спречува секаква можност да се сознае, не овозможувајќи воспоставување на никаква значајна, холистичка врска. Центризмот ја замаглува и искривува реалноста. Исто како и последиците од патријархатот, последиците од уништувањето на екосистемите што нè опкружуваат се катастрофални.

Изопачената перспектива на тие што се на врвот на хиерархијата е неважна кога станува збор за последиците. Мажите се слепи за казните на патријархатот, не само кон жените, туку кон самите нив. Центризмот не им дозволува да согледаат како токсичната машкост им ја кастрира слободната мисла. Ние, луѓето, не успеваме да согледаме дека центризмот прави да живееме со ѓубришта, загадени реки и воздух, без притоа да согледаме дека уништувањето на овие средини и екосистеми е воедно и наше уништување.

Време е да развиеме нова педагогија за живеење во која нема место за центризам. Феминизмот досега те има научено како да се бориш за своите права, како да ги негуваш својот глас и своето место во светот, како да согледаш неправди врз жени кои се различни од тебе и да ги искористиш твоите привилегии во борба против нив. Но, во моментот кога климатската правда станува феминистичка правда, тогаш учиме и како ментално, а потоа и физички, да ги срушиме интерните и екстерните хиерархии на доминација, како да креираме значајни меѓучовечки и меѓуетнички врски и како да бидеме еднаков дел од нашите екосистеми и заедници.

 

 

 

 

 

 

 

 

¹Во овој контекст терминот центризам се однесува на перспектива вкоренета во лажен универзализам, каде центарот е претставен како универзален, стандарден и нормативен, додека сè друго е негирано, омаловажено или девијантно. Терминот е хомофон со политичкиот центризам, но немаат никакви допирни точки.

 

 

 

 

Користена литература:

Hooks, B. (1988). Talking back: Thinking feminist, thinking black. Toronto: Between the Lines.
Morgan, F. (1989). A Misogynist’s Source Book. Jonathan Cape.

Plumwood, V. (1993). Feminism and the mastery of nature. London: Routledge.
Plumwood, Val. (2012). The eye of the crocodile . Acton: ANU Press (Australian National University).

Феминистички мир значи безбедност за сите

ФЕМ 101 / By

Во периодот од 21 до 23 март во Скопје, Фондацијата Kvinna till Kvinna организираше феминистичка мировна конференција за Западен Балкан на која што присуствуваа повеќе од 110  феминистки, мировни активистки и бранителки на човековите права, од цел Западен Балкан, Украина, Јужен Кавказ, Ирак и Шведска. На оваа конференција со присутните зборувавме за трансформација на конфликти и градење на траен и одржлив мир. Во време кога трошоците за вооружување на светско ниво надминуваат 2 трилиони долари[1], а светот сѐ уште се соочува со последиците од пандемијата, силните климатски промени и уништувањето на животната средина, војната во Украина и последиците по светскиот мир и безбедност, беше навистина инспиративно да се слушнат нивните гласови. Гласови кои зборуваа за потребата од потполно, еднакво, значајно учество на жените во мировните процеси како клучен елемент за обезбедување на ефективен, траен и одржлив мир. Иако сме сведоци дека постои зголемено учество на жените во процесите на донесување на одлуки, согласни сме дека постои огромен простор за подобрување.

Токму затоа, на оваа конференција, со која што Kvinna till Kvinna го одбележа и своето 30 годишно постоење и отпор, ние феминистките и активистките од целиот Балкан и пошироко, разговаравме за овие прашања во еден безбеден простор, слушавме и бевме слушнати, се запознававме, се инспириравме, се вмреживме и создадовме заеднички пораки за застапување. Зборувавме за борбата против неправдата, за слободата и независноста, за инклузивноста, за родовата рамноправност, за почитување на алтернативните идентитети, за запирање на родово заснованото насилство, за солидарноста, за вистината, за минатото, за одговорноста, за безбедноста, за човечкото достоинство, за отпорот кон национализмот, за потребата од поголема политичка, економска и социјална моќ на жените.  Се согласивме дека феминистички мир значи инклузивност и безбедност за сите. Градењето на феминистички мир е инклузивен процес и подразбира отстапување на место на секоја една жена со сите свои карактеристики и идентитети, затоа што сечиј глас е различен, а еднакво важен.

Токму затоа, како што сподели на конференцијата американската феминистка и активистка Синтија Енлое, принципот „едно решение за сите“ не е феминистичко решение, бидејќи контекстот и тоа од која позиција доаѓа една жена со својата позадина и претходни искуства кои што ги носи со себе се многу важни. Силата на феминизмот е во зајакнување на жените, нивно поттикнување да го користат сопствениот глас, обезбедување на простор на масата каде што се носат одлуките и солидарно стоење една до друга покажувајќи постојано кон различноста. Истовремено, потребно е да бидеме отворени кон поинаквите перспективи, да имаме капацитет да ги ислушаме туѓите мислења и ставови, да ги прифатиме, дури и ако не се согласуваме со нив во целост. Тоа што нечија позиција во некој момент може да се смета за привилегирана, не значи дека, истовремено, не може да биде освестена и емпатична за помалку привилигираните и да се даде сѐ од себе борбата со центрите на моќ да е здружена, интерсекциска, заедничка.

На конференцијата заклучивме дека борбата за родовата рамноправност е константна и долготрајна, а ние како активистки треба да бидеме подготвени на тоа и да се грижиме за себеси, да се чуваме и негуваме, бидејќи по тој пат многу лесно можеме да се обесхрабриме, да се измориме, да прегориме, да се предадеме и да се откажеме. Затоа женската солидарност, емпатијата, разбирањето на позициите од коишто доаѓа секоја од нас и одморот се составни и клучни елементи во нашата борба. Одморот е единствениот одржлив начин на борба кој заедно со солидарноста којашто активно ја градиме ни овозможува да застанеме за да собереме сила, сигурни дека некоја друга ќе преземе и  продолжи.

Споделувањето и пренесувањето на научените лекции трансгенерациски преку феминистичките приказни овозможуваат зачувување на кревката и неретко кратка колективна меморија за сите успеси и победи коишто жените ги имаат постигнато во минатото.

Иако во моментов нема активна војна на овие простори, се сложивме дека нема ни феминистички мир и дека уште треба да се работи на градење на подобра иднина. Повикот за акција којшто произлезе од конференцијата е едноставен: мора да се слушне гласот на жените, меѓудругото артикулиран и преку женските движења и организации. Благодарејќи на нашето искуство, ние знаеме што е потребно за подобра иднина, што функционира во пракса и имаме веќе развиени препораки. Заедно со женските организации имаме изработено документи за тоа како да се дизајнираат инклузивни мировни процеси, прирачници за тоа како да се реформира системот на финансирање на акции за градење на мирот, препораки за тоа како да се бориме против стеснувањето на демократскиот простор, како и документи со најдобрите практики за воспоставување на траен и одржлив мир. Не ни требаат нови, иновативни пристапи, ниту пак изработка на нови документи. Ни треба признавање на знаењата и искуствата кои ги имаме, вклучување во процеси на донесување на одлуки и финансиска поддршка да се имплементира во пракса сето собрано знаење и искуство. Или како што една од учесничките кажа „финансирајте ги жените коишто градат мир и ќе видите како се случуваат чуда“.

 

 

 

Авторка: д-р Дијана Стојановиќ Ѓорѓевиќ

Програмска раководителка во Фондацијата Kvinna till Kvinna

[1] Global defence spending – strategic vs economic drivers (iiss.org)

 

Во прилог фото-галерија од Маја Јаневска-Илиева

 

Што ако сум „single“?

ФЕМ 101 / By

Здраво, јас сум Сара, имам 31 година и сум сингл. Понекогаш, себеси  се доживувам како амбасадор на сингл луѓето, „бранејќи“ други сингл луѓе  од стандардните прашања и коментари со кои постојано се соочуваме, од типот: „Имаш ли дечко/девојка? Зошто немаш? Да не пребираш премногу? Мажите се плашат од силни жени“ и слични варијации, зашто знам колку овие навидум безопасни прашања може да влијаат лошо на самодовербата и чувството на себевреднување кај луѓето кои не се во врска.

Имав период во животот кога сите овие прашања ми создаваа толку голема анксиозност, што повеќе не сакав да поминувам време со моето друштво, бидејќи сите освен јас беа во пар. Се чувствував нецелосно, како да фали некој „плус еден“ до мене за да добијам билет за да влезам вистински во тоа друштво. Бев отворена со моите пријатели во однос на тие чувства. Им реков, ве молам, не ме прашувајте секој пат кога ќе ме видите дали има нешто ново. Ако ме прифаќате целосно, без плус личност до мене, во ред. Но, ако условот да сум дел од ова друштво е да секогаш  елаборирам што има ново, дали некој ми пишал и дали сум излегла со некој, тогаш ќе морам да ги избегнам нашите дружби. Но во еден момент, сфатив дека проблемот не е тоа конкретно друштво. Ова прашање ме среќаваше насекаде. Колку и нови друштва да најдам, во колку и нови простори да се движам,  секогаш ќе се среќавам со ова прашање, или пак коментари од типот „само уште Сара да ја омажиме”.

Тогаш решив дека морам да почнам да работам на себе и на тоа како да најдам партнер, зашто се чувствував како тоа да е предуслов да бидам дел од ова друштво, што би рекле србите за општество. Но, во тој процес сфатив дека проблемот не е што не сум успевала во креирање на партнерски однос, туку можеби тоа и не ми била примарна желба. Секогаш размислував која земја следно да ја посетам, на каква изложба да се пријавам, кој спорт да го научам, на која планина да се качам, како да се облечам…Едноставно, никогаш не правев ништо особено за да најдам и останам со некој партнер. Но, истовремено сфатив и дека веројатно наоѓање на партнер не треба да биде невозможна мисија, или пак примарен фокус во животот. Можеби тоа е нешто што едноставно треба да се случи додека одиме во продавница или се возиме во автобус. А може и да не се случи, што е исто така во ред. Сфатив дека морам да научам како да продолжам да се дружам со сите прекрасни луѓе кои знаат да ми го постават тоа прашање, без да се лутам, да го сфаќам тоа лично или да се расправам. Да се прифатам себеси како единствена на овој свет, па така и да се претставам себеси како самопостоечка на овој свет. Можеби сум монах, не знам. Урбан монах.

 

Прифаќам дека сум сингл

 

Денес, да се биде сингл е сфатено еднакво како да се биде осамен, тажен и мизерен. Во периодот на запознавање машки личности и во неуспешната реализација на подлабоки врски или наоѓање на човек со кој што сакам да бидам подолго, сум се прашувала зошто и што не успева и дали е проблемот во мене. Поминав долго време прашувајќи се што со мене не е во ред. Дали сум можеби многу паметна, многу активна на социјалните медиуми, можеби сум гласна и имам мислење на многу теми, можеби заработувам повеќе отколку што им се допаѓа на мажи кои ги интересирам… Се прашував дали можеби треба да се смирам, да бидам повлечена, мила и тивка, можеби помалку амбициозна, па и не морам баш да ги споделувам сите мои професионални успеси… Пробував да се сменам, но мојот дух едноставно сакаше да биде тоа што е. Таа која што е иницијатор на промени, креативна, гласна, активна и движечка сила. И тогаш повторно си велев, полека, ова ги плаши мажите, премногу те има, повлечи се, изгуби се, изгаси се. Но повторно од мене ќе излезеше огнот, кој сака да пламти и да гори. И така постојано во круг. Ги прочитав сите книги за позитивно размислување, пробав да давам љубов најмногу што можам, да ги поддржувам личностите кои што ги среќавам, да ги увидам во нив најпозитивните страни и да им ги посочам, но резултатот остана ист.

 

И сега што?

 

Ми остана вистински да прифатам дека, едноставно, јас сум сингл. Па нели сите сме всушност сами на овој свет? Дали треба да се форсираме да бидеме со некој човек? Нели е тоа спонтан процес кој не бива со сила? Научив да бидам одбиена и често да не сум прифатена за тоа што сум. Но, научив дека и кога сум одбиена, тоа не мора да значи дека морам да се сменам. Сфатив дека за да бидам со друг, не би требало да го сменам моето автентично и единствено јас, мојата душа и срце, личност во која ме израснале моето семејство, моите прекрасни професори на сите мои образовни патеки, патувањата и пријателите, во нешто што е рамка и калап.

Се ближи уште еден сингл 14ти февруари. Никогаш не сум го славела со партнер, ама овој пат ќе се посветам на сите што навистина ги сакам и ќе направам сè за да им ја покажам љубовта која е силна, жарлива и динамична, зашто љубовта е насекаде околу нас.

Среќен ден на вљубените.

Бомби, пари и женски права

ПЛОШТАД, ФЕМ 101 / By

Не ми е непознат феноменот во кој некој се обидува да го експлоатира мојот труд во име на феминизмот, па дури и во име на уметноста или во име на промоцијата на мојата мала земја. Ќе наведам неколку примери пред да се осврнам на скандалозната англиска антологија на српски и црногорски авторки Balkan Bombshells во издание на англиската издавачка куќа Istros Books.

Пред година дена добив покана од една голема светска организација за женски права на нивна oнлајн конференција на слободна тема книжевност и жени, и тоа повеќе да служам како некој вовед (читај, културен забавувач). Прифатив зашто видов дека ќе зборува и Елиф Шафак. Не спомнаа хонорар, но си реков дека може ќе се јават по конференцијата. А и ако нема, си реков, Елиф Шафак прифатила – зошто да не прифатам и јас? Па така прифатив, иако тоа не ми беше во ред. Се разбира не се јавија за хонорар. Но по некое време се јавија да ме бараат да зборувам на следната конференција. Собрав храброст и им пишав мејл во кој ги прашав колку е хонорарот.

Знаев што ќе се случи зашто секогаш истото се случува. Експлоататорот на трудот обвинува дека ти мислиш само на пари, дека не веруваш во идеализам, во женски права, во уметност, дека ти си безобразна, ти бараш премногу и како не ти е срам што се осмелуваш да поставиш такво прашање, па никој не бара пари освен ти. И во случајот со оваа женска организација добив сличен одговор (не вака директен), но не попуштив и им напишав дека е крајно нефеминистички да експлоатираат женски труд и дека како и тие, и јас морам да заработувам за да живеам. За чудо, ми се извинија.

Но, извинувањето е реткост. Еднаш еден познат продуцент сакаше мојата женска иницијатива на раскажување приказни ПичПрич да ја претвори во ТВ токшоу. Кога го прашав за каков хонорар зборуваме, директно ми префрли дека мислам само на пари. Веројатно се изненади што му поставив такво прашање, зашто шовинистички претпоставуваше дека како жена само ќе сакам да сум на телевизија за да бидам позната, нашминкана и нафризирана. Другпат пак, една маркетинг агенцијата на саемот на книга во Скопје ме побара за лице на ТВ реклама. Кога ги прашав што добивам за возврат, ми рекоа „шминка и фризура“, а кога им реков дека е дрско и неприфатливо што ми нудат бесплатно да рекламирам продукт од кој некој заработува, ми рекоа дека тоа треба да го направам „поради љубовта кон пишаниот збор“.

Капитализирање на грбот на маргинализирани групи, а во конкретниов случај, на борбата за женски права, секогаш постоело, но ми се чини дека во последно време е посебно истакнато. Лично ми требаше време да почнам да проценувам кои иницијативи се неискрени. А лесно е: неискрени се тие што се плаќаат себе, а не го плаќаат создавачот на содржината, или, да го префрлам ова во книжевни рамки, неискрена е издавачката куќа што ќе ги плати уредниците, преведувачите, дизајнерите и печатницата, а нема да ги плати авторките. Само пред две недели одбив да учествувам во српска антологија на регионална женска книжевност од истите причини. Штом одбив, добив очекувана реакција: емоционална манипулација бидејќи тие, замислете, веќе ја испечатиле антологијата со мојот текст без моја согласност. Во ниеден момент не ми се извинија за тоа, туку ме искараа дека не сум им одговорила на време на мејл (од кога ми побараа согласност за објавување на текстот, без хонорар секако, до печатењето на антологијата поминаа 13 дена) и дека сум им се обратила со „огорчен тон“.

Затоа и најавата за објавувањето на антологијата Balkan Bombshells посебно ме погоди. Како што претпоставив, авторките не се платени и понудени им се многу лоши услови за авторските права. Насловот е скандалозен: bombshell на англиски означува и секс бомба, или згодна женска, па затоа и насловната е уште пошокантна: стилизирана сексуализирана бомба со женски облини. Со тоа творештвото на авторките е сведено на стереотипното претставување на Балканот – војна и насилство – и стереотипното претставување на жената низ призмата на нејзината сексуалност. Англичаните чудесно успеаја да спојат две навреди во една, при што не само што не се извинија откако беа изложени на масовнa критикa, туку ни постираа дефиниција за иронија на Твитер, уште повеќе навредувајќи ја нашата интелигенција со нивната колонијална надменост. Демек, се шегувале – на сметка на нашите трауми.

Го пишувам ова и реагирав јавно за антологијата зашто некои од нас тајно страдаат од комплекс на инфериорност кон западот и кон машкиот род. Некои од нас сметаат дека ова им е единствена шанса за успех и така се потценуваат себеси и својот труд. Знам како е од лично искуство. Не вреди, а уште помалку вреди кога некој за тоа бесрамно те експлоатира, инсинуирајќи дека треба да си благодарна што те забележале. Мило ми е дека на оваа тема се отвори дебата, зашто сметам дека како и во сите други сфери, прв чекор кон прогрес е создавање свест преку разговор, а за тоа сме секако зрели, и сѐ повеќе спремни едноставно да речеме „не“ без да се чувствуваме виновни.

 

Извор: Време (12.01.2023, Белград); превод: Окно

Феминизам, религија и нијанси

ПЛОШТАД, ФЕМ 101 / By

Религијата и феминизмот имаат долга заедничка историја. Многу од најсилните критики на религијата низ историјата доаѓаат токму од феминистки. Тие дискусии не ја третираат религијата едноставно како лоша или добра појава, туку како нијансиран концепт и систем на верување со различни ефекти врз општеството.

Но, неодамна имам забележано тренд кај некои феминистки и кај моите пријатели кои почнаа да се идентификуваат така пред некоја година. Трендот е гледање на нештата без нијанси, заради лутината кон тие нешта. На пример, зборувајки само за ужасните аспекти на религијата (кои ги има многу), без препознавање на позитивните.

Како жени отсекогаш сме биле третирани како втор пол, како другиот во нашето општество, па така, сосема е валидно да се лутиме на луѓето, идеологиите и верувањата кои нè држат во таа позиција. Кога некој е лут некому или на нешто, полесно е да зборува за неговите недостатоци. Но, некои феминистките не излегуваат од таа првична положба. Тие можеби имаат некој увид во религијата, конзерватизмот или други вообичаени непријатели на феминизмот, но избираат да ги гледаат, што би се рекло, црно-бело.

Или можеби само се лути. Ние жените сме толку често обвинувани за нашите емоции, што чувствуваме потреба од простор за удобно и слободно искажување на тие емоции. Феминизмот има важна улога во обезбедување на удобно место каде можеме да сме емотивни, лути и гневни, и тоа не треба никому да му се одземе. Но, ние исто така мора да имаме разновидни мислења, за да можеме јасно да ги видиме работите и да донесеме правилни одлуки. Мораме да се соочиме со фактот дека оние симболи на патријархатот кои го гледаме како штетни или кои нè обесхрабруваат, се многу понијансирани од тоа што мислиме, иако тоа не мора да значи дека религијата, како еден од симболите на патријархатот, е оправдана или добра.

Што велат некои од најпознатите феминистки за религијата?

Филозофката Симоне де Бовоар, која творела во дваесеттиот век, ја гледа религијата како форма на угнетување на жените, кои биле наведени да веруваат дека се создадени да им помагаат на мажите, нивната главна сфера на постоење е семејството и треба да ги учат другите жени на истите принципи преку социјализација на нивните ќерки и познанички. Тие биле научени дека ќе бидат наградени во задгробниот живот со еднаквост, ако се научат да живеат во сегашниот живот со нивната нееднаквост, како што им заповедуваат религиозните текстови создадени од мажи.

Теологот Жеан Холм, до некаде се согласува, велејќи дека иако светските религии проповедаат еднаквост, тие ги исклучуваат жените од позиции на моќ, негирајќи ги нивните способности како лидерки, учителки, писателки и практично секоја улога што не е мајка, помошничка или љубовничка на некој маж. Некои радикални феминисти како Мери Дејли и Линда Вудхед, сметале дека во традиционалните религии жените биле контролирани и им се давале попасивни задачи како молење, молчење или подршка на мажите, додека тие ги прават одлуките со значење во општеството.

Сите овие критики држат вода, но истите овие феминистки, како и многу други, ги разгледуваат и позитивните страни на религијата. Нивните ставови, генерално, можат да се поделат во два дискурси:

  1. За реформирање на постоечки, вообичаено поконзервативни религии и реинтерпретација на религиозни текстови од феминистичка перспектива, борејќи се за да ги направат подостапни и поправедни кон жените.
  2. За реинтерпретација на самиот поим религија, верувајќи дека религијата не мора да е патријархална и на тој начин борејќи се за сооздавање и/или поддржување на непатријархални религии или други спиритуални движења.

Сите знаеме колку важна улога има религијата во одржување на патријархатот, па токму затоа е важно сите да имаме барме некое познавање на овие теми. Како феминистки, таа едукација започнува со запознавање на различните ставови кои феминистките ги имаат кон религијата.

Првиот став: Реформирање

Религијата на луѓето им дава чувство на заедница и припадност. Чувството кога ќе погледнеш околу себе во црква, во џамија, во храм и ги гледаш луѓето со кои веруваш дека ќе го споделиш задгробниот живот или со кои имаш исти духовни верувања е доста интензивно. Се поврзуваш со заедница на луѓе кои ги гледаш секоја недела или сабота, со кои одиш на настани и делиш систем на верување. Религијата му дава на човекот внатрешна удобност и чувство дека без разлика што се случува, сè ќе биде во ред. Некое божествено суштество има план за твојот живот, за твоите сакани и за светот. Тој создал систем на моралност кој е објективен,а ти само треба да следиш. Тоа е секако многу привлечно за голем број луѓе.

На многу жени кои ги изразуваат своите верувања преку религијата и имаат потреба од неа, би им било тешко да ги изгубат овие придобивки. Затоа, наместо да се стремиме да го намалиме влијанието на религијата во животот на жените,  религиозноста во светот или да бараме алтернативни верувања, потребно е да се реформираат сегашните религии. Под реформација се подразбира да се истребат патријархалните идеи од нив, со тоа што религиозните текстови на кои се базирани овие религии ќе се реинтерпретираат.

Писателката Науал Ел Саадауи, вели дека поредокот на општеството е патријархален, а не самиот Ислам. Според неа, проблемот е машката доминација на религијата. Патријархатот не е создаден од религијата, туку ја интерпретира религијата со патријархална перскпектива и ја употребува за своите цели. Ова се должи на подемот на монотеистичките религии во кои доминирале мажи и каде светите списи ги толкуваат/пишуваат мажи. Според ова, религијата, доколку е интерпретирана на феминистички начин, може да ги зајакне жените и да промовира феминистички вредности, како емпатија, еднаквост и грижа.

Вториот став: Реинтерпретација

Бројни социолошки истражувања, како на пример истражувањето „Родовиот јаз во религијата низ светот“ од Пју Истражувачкиот Центар, 2016), покажуваат дека глобално жените се порелигиозни и поспиритуални од мажите, особено меѓу Христијаните. Тие исто така покажуваат дека многу жени сè повеќе се инволвираат во нови форми на спиритуалност, иако многу општествота стануваат посекуларни. Ова може да се гледа како своевидно отфрлање на традиционалните религии кај жените, во полза на други видови на спиритуалност, кои ги овластуваат и охрабруваат.

Според академичарката Линда Вудхед, ако жените почнат да следат егалитеријански спиритуални движења, тогаш тие можат да најдат солидарност со други жени и истомисленици, па би имале слични придобивки со оние на традиционалните религии, како чувство на заедница и спокој. Ваквите форми на спиритуалност би требало да се религии базирани на Божици наместо Богови, на женственото наместо маженственото, кои би им дале на жените активни улоги во приватниот и општествениот живот и би ги охрабриле да се борат за своите права и слободи.

Пример за една ваква форма на спиритуалност е Дијанската Викана. Забележителна е по обожавањето на една единствена, монотеистичка Голема Божица (сите други божици – од сите култури ширум светот – се гледани како „аспекти“ на оваа Божица) и фокусот на егалитарната матријархалност. Иако традицијата е именувана по римската божица Дијана, Дијаните обожаваат божици од многу култури, во ритуалната рамка на Дијанската Викана.

Каде нè води сето ова?

Овие ставови секако не коегзистираат туку така, туку активно се критикуваат едни со други. Има безброј критики кои можам да ги спомнам и исто толку тези и прашања кои можам да ги поставам. Но, во суштина, поентата ми е дека има многу нијанси во оваа дискусија. Ако се образуваме повеќе и имаме повеќе дискусии за мислите на феминистките пред нас, како и генерално за „непријателите“ на феминизмот, можеме да научиме како поефективно да се справиме со овие појави и да сме еден чекор поблиску до понијансиран феминизам.

Ова е особено важно денес, кога гледаме пораст во традиционални и конзервативни идеологии, повеќето од кои ја употребуваат религијата за да ги оправдаат своите цели и агенди, кои често се на спротивната страна од феминизмот.

Колку е безбеден јавниот простор за жените?

МОЕ ТЕЛО, ПЛОШТАД, ФЕМ 101 / By

„Очигледно е дека градовите се изградени, дизајнирани, и планирани, првенствено, од мажи. Оттука, станува збор за доминантно машка перспектива за тоа како градовите функционираат или треба да функционираат.“

Лесли Керн

Јавен простор е простор што треба да е отворен и достапен за сите луѓе. Под поимот јавен простор се подразбираат улици, тротоари, паркови, плажи, јавни институции како болници, библиотеки, училишта, универзитети, лифтови, јавен превоз, но и други институции (полиција, влада, итн.) во коишто просторот може да е делумно јавен и достапен за сите луѓе.

Општо е познато дека жените се постојана мета на разни форми на насилство, меѓу другото и на јавните простори, од непосакувани дофрлања и коментари, свиркање, зјапање, гестикулации, допири, малтретирање, па дури и силувања и фемицид. Ваквите настани ја намалуваат желбата за движење, појавување и дејствување на жените во јавниот простор, а со тоа се намалува нивната видливост и влијание во јавноста. Понатаму, им се ограничува пристапот до одредени услуги и им се нарушува, односно до извесна мера, спречува остварување на слободата на движње како човеково право. Поради чувството на небезбедност жените се принудени да трошат повеќе време да стигнат до посакуваната дестинација или да потрошат повеќе пари, доколку од страв да пешачат сами, решат да стигнат до посакуваната дестинација со автобус или такси, иако автобусите и такси возилата се исто така места каде што повторно жената може да искуси некаква форма на родово-базирано насилство.

Безброј примери – слични, и многу лични

Пред околу една година имав непријатна ситуација во лифтот во зградата во која живеам што направи да се чувствувам дека безбедноста ми е загрозена. Оттогаш почнав да размислувам за тоа колку пати во текот на својот живот се имам почувствувано небезбедно кога сум се движела сама или со уште некоја женска личност на некој јавен простор. Почнав да разговарам на оваа тема со другарките и сфативме дека уште од мали, повеќето од нас биле предмет на нечиј непосакуван, неприостоен поглед, допир, или коментар. Таквото непосакувано внимание најчесто било од некој постар чичко во автобус, добро познат „маалски манијак“, случаен разминувач во ноќта, или група на момци кои довикувале од некој автомобил на улица. Разговаравме за тоа како при секоја таква ситуација сме се чувствувале загрозено, исплашено, понижено и засрамено и тоа не по наша вина. Тоа ме натера да размислам колку родово-базираното насилство е секојдневие на жените и девојките и колку (не)безбедно тие се чувствуваат во јавниот простор.

Тажна анкета

Се решив да направам анкета на оваа тема. Според истата, на прашањето да дадат оценка од 1 до 5 за тоа колку се чувстуваат безбедни кога се движат во јавниот простор (при што 1 значеше воопшто небезбедно, а 5 потполно безбедно), повеќето испитанички одговорија дека не се чувствуваат безбедно. Девет од десетте девојки што учествуваа во анкетата искусиле сексуално вознемирување кога се движеле или нашле во некој јавен простор, сами или во друштво на друго женско лице. На прашањето како се справуваат со ваквите ситуации,најчестите одговори беа, забрзано одење, игнорирање, обид да се смени насоката кон поосветлен пат или место каде има повеќе луѓе. Од одговорите открив и дека една од девојките има утребено спреј за самоодбранаа, а многу од нив одговорија дека една од стратегиите што ги користат за да се чувствуваат побезбедно е зборувањето (или преправањето дека се зборува) на телефон. Иако, можеби на психолошко ниво помислата дека не сме сами ни ја зголемува сигурноста, во реалноста тоа не би можело многу да ни помогне.

Да се пријави или не?

Бројките на пријавување на ваквите случаи се поразителни. Според податоците на Министерството за внатрешни работи во 2019 година имало вкупно 11 регистрирани кривични дела „задоволување на полови страсти пред други“. Сигурна сум дека оваа бројка е далеку поголема во реалноста. Па тогаш, на што се должат малите бројки на пријавување? Би дала две причини за тоа: прво, недовербата во институциите дека ќе одговорат на пријавата и ќе се заангажираат околу фаќање на насилникот, кој што според Кривичниот законик би добил парична казна или казна затвор до една година; второ, нормализирањето на ваквите појави при што жените и девојчињата од мали се учат дека машките едноставно се такви и дека треба да се прифати нивното такво однесување. При секоја објава на социјалните медиуми (што исто така можат да се сметаат за јавен простор) за некоја случка на сексуално вознемирување ќе наидете на коментари што ја напаѓаат жената поради тоа што „одела таму кадешто не би требало и требала тоа да го очекува, не била пристојно облечена, си го барала“ без да се свесни дека со тоа ѝ кажуваат како да се облекува и однесува и каде смее или не смее да се движи, додека на мажот „само му се присакало нешто, бил испровоциран, давал комплимент или можеби дури само се шегувал“, без да се осуди неговото однесување. Проблемот лежи во тоа што уште од мали, растени сме во општество во кое преовладуваат партијахални вредности, кадешто мажите се охрабруваат да даваат комплименти, да го зграбат она што го сакаат или она што им се допаѓа, да се горди на својата машкост, сила, и на својот полов орган. Од друга страна, девојчињата се учат да се насмевнуваат и да бидат претпазливи. Не се посветува доволно внимание на домашно воспитување, медиумите пласираат погрешни вредности и потхрануваат погрешни стереотипи, немаме сексуално образование, ниту пак систем и институции што нудат поддршка, што резултира со недоволно разбирање на сериозноста на ваквите случаи.

Која е соодветната казна?

Се разбира, затвор или парична казна не би го решиле проблемот. Проблемот е системски и длабоко вкоренет во нашата култура, а решението е јасно. Потребна е едукација (домашна, медиумска и училишна), превоспитување (сесии со психолог или психијатар) за насилниците, зголемена присутност и ажурност на полицијата, отворање на телефонски линии за пријавување за ваков тип на насилство, и секако, подобрена инфраструктура на градот. Има бројни примери од многу земји во светот кадешто со поголемо осветлување, поголема присутност на полицијата и користење на апликации за безбедност, процентот на сексуално вознемирување се намалил, а безбедноста на жените се зголемила.

Што можеме да направиме?

Да ја кренеме свеста за родово-базираното насилство на јавните простори (преку учество во проекти и движења како #СегаКажувамКадеНеОдам), да обесхрабруваме нормализирање на ваквиот тип на однесување, и да ја симнеме апликацијата БидиБезбедна.

Болката е нашиот отпор

МОЕ ТЕЛО, ФЕМ 101 / By

Пред неколку години се соочив со нешто што првпат го почувствував во моето 20-годишно талкање по здравствениот лавиринт. Сосем случајно наидов на контакт од една докторка која првпат во мојот живот ја призна мојата болка како валидна, го валидираше фактот дека животот поминат во болка не е живот што некој на 26 години треба да го живее и веројатно има начин како да се излезе од овој бесцелен круг на болка и агонија. Дека ако ништо друго, тогаш барем болката треба да е помала.

За мене, најважно од сè беше тоа што некој по телефон ми уважи дека болката е тешка, мачна, дека го предодредила текот на мојот живот и веројатно животот на уште неколку луѓе во мојата блиска околина. Можеби и најважно од сѐ беше тоа што конечно, по толку време, некој претставник на здравствената фела воопшто уважи дека болката е вредна димензија за која треба да се разговара како интегрален дел од мојата дијагноза. По овој повик плачев непрестајно речиси половина час. Од среќа, од срам за моето незнаење за тоа како функционира моето тело и од тежината што ја почувствував во истиот момент кога сфатив колку процеси ми претстојат за да го запознам сопственото тело.

Беа потребни 20 години за некој да ме праша: „Каде те боли?“, „Колку те боли?“, „Дали кога јадеш помалку те стега?“, „А откако ќе отидеш во тоалет, помалку е интензивна или е иста?“, „Има ли некој покрај тебе кога те боли?“ и она што беше зачудувачки за мене е како јас ги немам точните зборови за да ги пренесам овие многу важни информации, кои можеби се клучни за некој да ја предодреди насоката во која се третира мојата болест. Во немањето начин како да зборувам за својата невромускулна болка, морав да создадам нов свет, начин на размислување и преиспитување во кој ќе создавам зборови и речник за болката. Во тој период разбрав колку сум отуѓен од сопственото тело. И првпат свесно увидов како сето она што гласно се осмелиле да ми го кажат десетиците доктори во овој гнил здравствен систем почнало да пушта корења во мене.

Во годините поминати низ докторските ординации, она со кое јас, а верувам дека и многу други луѓе со хронични дијагнози се соочиле се кратки посети кај своите доктори на кои најчесто ќе нè прашале дали ја земаме својата терапија редовно, ќе ги направеле процедуралните снимања на нашите мозоци и базирано на тоа ќе одлучеле дали терапијата треба да се зголеми, намали или да остане иста. Во целиот овој процес никој не прашуваше или не зборуваше за тоа за кое јас всушност постојано одев на лекар, а тоа се интензивни мускулни спазми кои ми струеја низ целото тело.

Откако оваа докторка што ми отвори нови видици за моето телесно функционирање ме праша некои основни, но толку суштински прашања, почнав да создавам речник за мојата болка. Создавав зборови кои мене ми правеа смисла: „Ми игра мускулот“, „Ме тегне внатрешно“, „Ме стега како да имам жица околу мускулот“, „Ми го стиска желудникот“, „Ми мрда окото“, „Те молам сними ми ја раката, ми скока“, „Како игли што бодат во мускулот“… Почнав да се ослободувам, да читам други автори кои пишуваат за својата болка, да ја замислувам болката и да успевам да ја преточам во зборови, а истовремено внимавајќи да не го оптовари моето ментално здравје. Предизвикот беше огромен и бараше речиси две години психотерапија каде што целосно бев посветен на своето телесно искуство.

По препорака од друга докторка, почнав да водам дневник како варира болката во нејзината јачина. Секој ден беше поделен на три дела и болката во текот на денот требаше да ја опишам на скала од 1 до 10, а како забелешка ставав одредени стресори кои би биле важни за денот. Во еден дел од ова искуство требаше и да го мерам нивото на шеќерот во крвта како дел од забелешките во дневникот. Длабоко во себе ја одбивам оваа потреба на докторите да ја категоризираат нашата болка на скала. Прашањата за оцена на болката од 1 до 10 се повторно врзани со тоа колку внимание ќе добиете како пациент. Како да е помалку валидна болката ако е на јачина од 3 наместо на јачина од 7. Скалата за оцена на јачината на болката треба да ја отфрлиме како начин на зборување за нашата болка затоа што она што е 10 во јачината на болката кај некој што не искусил физичка болка или искусил многу малку, може да е 3 кај човек што ќе живее доживотно со болката, како интегрален дел од својот живот, секој ден. По неколку месеци се ослободив од дневникот. Сакам да бидам слободен и да имам воспоставено релација со моите доктори, пријатели, роднини и партнери во која нема да треба да ја валидирам мојата болка бележејќи колку е јака на скала од 1 до 10 и да се заробувам во матрици на размислување според кои ако кажам дека мојата болка е на одредена ниска јачина, некој ќе ја смета за помалку важна, интензивна или вредна за внимание.

Зборувањето за тоа што нашите тела чувствуваат и какви сензации искусуваат е нешто што со намера се истиснува во општеството. Никој не сака да слуша за болката, а особено луѓето што живеат без неа. Според моето искуство, луѓето што живеат со болка маргинално зборуваат за неа, во релација со тоа колку голем дел од нашите животи таа зазема. Оваа состојба на немање речник за сопствените телесни искуства има и своја заднина.

Задушувањето на слободното споделување за тоа какви сензации чувствуваме во нашите тела е речиси секојдневие за многу лица со различни дијагнози. Нашите дијагнози многу често се криени од светот како нешто што треба да остане семејна тајна. Некогаш дури и во најблиските социјални кругови овие теми може да бидат толку тешки и оптоварувачки. Работодавците најчесто не сакаат да знаат за нашите дијагнози, болки и судири со здравствениот систем. Ако побараме боледување премногу пати, значи дека бегаме од работата и обврските. Ако споделиме премногу од сето она со кое се соочуваме во нашите тела, ризикуваме да бидеме потценети дека нема да бидеме доволно продуктивни за она што му треба на работодавецот и најчесто профитот. Многу често за да докажеме дека дијагнозата не е она што нè предодредува како добри работници, работиме повеќе. Некогаш многу повеќе и од лицата со типични тела. Работиме до премореност, до колапс, до спазам, до болка, до напад… На долг рок нашите тела страдаат и нашето здравје се троши, само затоа што живееме во вредносен систем во кој работата и натпреварот се примарни, а човековата болка како интегрален дел од нашите идентитети е непосакувана.

Суровиот капиталистички систем не сака да знае за нашите болки, особено во контекстот на работата како централна форма на одржување на овој систем. Авторката на книгата „Ќе изградиме нов компас“, Киара Франческа Галимберти (која и самата има попреченост) вели: „Нормата не може да биде таква во која ќе ги туркаме нашите тела до колапс и распад. Нашите тела веќе се скршени во смисла дека тие веќе не можат да функционираат по капиталистичките параметри создадени од лицата без попречености. Движењата за општествена промена не може да бидат маратон на издржливост каде што прегорувајќи од преработеност, создаваме нездрави динамики и етосот ’рмбај дур можеш да стоиш’.“

Зборувањето за болката, отворањето нови простори во кои ја споделуваме нашата ранливост и нашите целосни телесни сензации ќе отвори нови димензии за општествено ослободување. Кога сите ќе бидеме слободни да зборуваме за нашите болки, стравови, дијагнози, за тоа колку сме ранливи и слаби, тогаш ќе создадеме и заедници кои ќе генерираат нови динамики во кои ранливоста и болката се важни и средини кои се грижат за овие состојби.

Капиталистичкиот систем нè заробува во матрици во кои мораме да се натпреваруваме, да покажуваме колку сме силни, каде што цврстината е норма и начин на живот. Нашите лабилни и ранливи тела се токму отпорот и начинот на отфрлање на овој вредносен систем. Нашите болни, изнемоштени тела се ослободувањето кое ќе го донесеме за сите. Нашите начини на живот и директни судири со системите на опресија (здравствени, политички, економски и социјални) се базата за визијата која може да ја поставиме за реформа на здравствениот систем, телесната автономија, правото на избор и живеењето достоинствен живот со хронична дијагноза.

Лолита: модерното свето писмо на денешните тинејџерки

КУЛТУРА, ФЕМ 101 / By

Излегувам навечер да го прославам шестнаесеттиот роденден со уште неколку другарки и слушам други девојки на моја возраст како се фалат дека триесет/четириесет годишни мажи им пишувале и им се пуштале. “Не е убав ма, што се маткаш со него?” ѝ кажува другарка ѝ, а таа едноставно ѝ враќа “Си ја живеам мојата Лолита фантазија, остави ме.” Фактот што тој е дупло постар ја прави кул и нема проблем со фактот што тој може да ѝ биде татко. Тоа за нив е позитивно – сè додека тој е постар, тие се посакувани девојки, уште поважно, посакувани од мажи кои не треба да ги посакуваат.

Напишана од рускиот автор Владимир Набоков, Лолита е приказна за очувот Хумберт Хумберт кој е опседнат со својата дванаесет годишна поќерка Долорес Хејз. Контроверзна уште од самото издавање, Набоков никогаш не се стремел да напише педофилско манифесто, туку предупредувачка приказна. Денес Лолита претставува синоним за нимфета – млада девојка која е сексуално атрактивна. Денешната младина имаат создадено цела естетика од овој збор чиј темели лежат во траумите на Долорес Хејз. Мноштвото луѓе ја знаат Лолита, или пак слушнале за Лолита, но само мал дел од нив знаат дека тоа е всушност тајниот прекар на Хумберт Хумберт за Долорес Хејз. Денешната Лолита, Лолита која е нимфета, секс симбол, и инсипрација за млади девојки, не е жртвата која Набоков ја напишал. Ретко кој ја забележува двојноста на Лолита, нема секој време да ја прочита книгата, но секој може да одвои околу два часа за да изгледа една од многуте филски адаптации.

Доколку ја изберете првата и најпопуларната адаптацијата, онаа од Кјубрик, ќе ја гледате Долорес како го заведува Хумберт Хумберт преку сензуални, па дури, и еротски кадри од нејзините нозе и колкови; го добивате впечатокот дека таа го посакува него, својот очув, дека таа нависитна го заведува. Кјубрик ја сексуализира дванаесет годишната жртва на Хумберт Хумберт и ја прави Лолита во денешниот секс симбол со лижавчиња и црвени наочари во форма на срце. Набоков од друга страна, го прави Хумберт Хумберт неверодостојен наратор и ја покажува неговата привлеченост кон Долорес. Тој не ја посакува бидејќи таа е сензуална или пак бидејќи се однесува како возрасна жена – баш напротив. Хумберт Хумберт копнее по Долорес бидејќи таа е дете и е привлечен кон нејзините мали раце и детско тело како и нејзината разиграна, детска природа.

Како последица од мноштвото сексуализирани адаптации на Лолита, почнувајќи од Кјубрик, преку адатапцијата на Адријан Лејн од деведесетите, Лолита феноменот опстојува до ден денес. Веќе навлезен во различни сфери и медиуми, овој феномен лесно се препознава во различни интернет трендови, кои подоцна се интегрираат во секојдневниот живот. Лолита феноменот станува превалентен и во поп културата, од пејачки кои со децении ја доминирале музичката сцена, како Бритни Спирс, па сè до понови ѕвезди како Мелани Мартинез. Првиот хит на Бритни Спирс “Baby one more time” претставува шаблон за сите други музички видеа со сексуализираната ученичка. Мелани Мартинез, успева да ја надмине Спирс со својот дебитантски албум “Crybaby”. Целиот албум се потпира на „бејби“ естетика, па дури и инфантализација на самата Мартинез. Преку играње со коцки испишани со азбуката и честа употреба на цуцли, таа е претставена како новороденче, иако има 20 години кога излегува албумот.

Освен во поп културата, овој феномен се забележува во многу сфери од интернетот. Бел Дафин е позната на социјалните мрежи само поради нејзината сексуализирана детска персона. Преку постирање на експлицитни и еротски слики на различни платформи, таа има повеќе од 2 милиони следбеници. Доколку подлабоко се навлезе во карактеристиките и стандардите на порнографските материјали можат да се пронајдат моштво сличности и референци на ефектот на Лолита, вклучувајќи ја и интимната депилација која го негира сексуалното зрело женско тело. Следствено, Лолита феноменот добива и зацврстеното место во порно индустријата.

Навракајќи се кон двојноста на Лолита, верзијата на Лолита која e создадена од општеството и разните адаптации, е исто така и алатка за фетишизирањето на идејата за женската невиност, како и културата на чистота, која е превалентна во нашето општество. Стандардите за убавина постојано ги притискаат жените да регресираат кон нивната младост, додека пак ги присилува младите девојки да пораснат побрзо.

Секојдневно околу мене гледам млади девојки на моја возраст кои го обожаваат вниманието од постарите мажи. Овие млади девојки се подложни на влијанието и притисокот од нивното опкружување во обид да се чувствуваат достојни и вредни. Не разбирајќи ги опасностите и последиците на нивните постапки тие пробуваат да го задоволат машкиот поглед и притоа го губат нивното детство и адолесценија. Девојките со сон да станат нифетата Лолита претставена преку гледната точка на Кјубрик, стануваат жртвите за кои пишува Набоков.

Насилството и општествената моќ

ПЛОШТАД, ФЕМ 101 / By

Семејното насилство како форма го бележи своето постоење уште од моментот кога се формира бракот како институција. Широка е дебатата кои се причините што го предизвикуваат девијантното однесување во атмосфера што треба да претставува топлина, безбедност и прибежиште за секој поединец.

Според Извештајот од студијата за националната анкета за семејно насилство, 60 % од жртвите на семејното насилство се женски лица, додека пак мнозинството сторители се машки (62 % од целокупниот број на сторители). Во рамките на семејството, највисокиот процент на насилство припаѓа на физичкото и сексуалното насилство. Бројката драматично се зголеми во периодот кога кога беше актуелна пандемијата со COVID-19 , па така голем број од лицата кои се жртви на насилство немаа друг избор, освен да поминуваат зголемен дел од времето со насилниците и да имаат ограничен пристап до помош и системи за поддршка.

Во истиот извештај, дел од лицата коишто биле анкетирани изјавиле дека побарале помош од полицијата, центрите за социјална работа и здравствените домови. Но, предизвикот со кој се соочуваат голем дел од жртвите на семејно насилство е фактот што институциите од кои треба да побараат помош, во својот состав ги имаат насилниците.

Што се случува кога насилниците се дел од давателите на услуги? Во таква ситуација на жртвата не ѝ се достапни системските услугите кои ѝ следуваат и најчесто останува во безизлезна позиција. „Кога си во заедница со човек кој има општествената моќ, тешко е да го убедиш општеството дека си во неволја“ е една од  речениците што ги имам слушнато од жртвите на насилство што се во моето опкружување. Најчесто станува збор за жени кои го посветиле својот живот грижејќи се за другиот, градејќи го туѓиот успех на сметка на сопствениот. Голем број на жени се наоѓаат во незавидна ситуација и немаат голем избор, освен да го премолчат насилството и да продолжат понатаму, сè додека не успеат да најдат стабилно решение без да си наштетат на себе, ниту на оние околу нив. Многу од жртвите и не успеваат во тоа.

Често засегнатите од родово базирано насилство забораваат дека можат да најдат излез, дека изгубеното достоинство секогаш може да се врати. Обично неможноста да се продолжи понатаму се темели на психолошкото и емотивното насилство што е присутно во животот на жртвите и тоа не само од насилникот, туку и од страна на луѓето околу нив. Речениците како: „Молчи или ќе останеш без пари, знаеш може и децата да ти ги земе, како ли ќе преживееш, сама жена. Дали мислиш дека ќе се докажеш, седи и знај си го местото или уште подобро молчи кога е нервозен или под дејство на алкохол, па разговарај наредниот ден, толку ли не знаеш како треба?“ се само дел од секојдневието на една жена која е немоќна да се избори за својот глас и да ја добие својата слобода. Ова најчесто се случува кај жените кои немаат никаков приход. Според претходно споменатата анкета, најголемиот дел од жените кои доживуваат насилство се неактивни на формалниот пазар на трудот, односно вкупно 80 % од анкетираните лица. Често немањето никаков приход и интимна, но и системска поддршка, подразбира жените да остануваат на местото на коешто ни најмалку не сакаат да бидат: покрај партнерите насилници.

Намалувањето на бројот на жртви и зголемувањето на бројот на оние кои пријавиле насилство е од особено значење за поместување на нештата од мртва точка. Зајакнувањето на капацитетите на институциите кои треба да ја пружат поддршката и зголемувањето на нивната родова сензитивност ќе им ја даде потребната храброст и доверба на жртвите да го пријават насилството. Финално, како еден од клучните начини за борба против насилството е и превенцијата.Единствениот начин за да се достигне тоа е едукација и промена на начинот на воспитување уште од најрана возраст, како и охрабрување на борбата за родова еднаквост на сите полиња.

 

 

Scroll to Top
Facebook-f Instagram