Демнење: Кога контролата и непосакуваната близина стануваат демнење?

Секоја вечер истиот распоред, чиниш тоа е ритуал кој мора да биде исполнет, бидејќи ако не е така, тоа би ги налутило Боговите или пак би го нарушило кругот на суеверието. Прво, откако ќе отклучи, веднаш ја заклучува влезната врата, а потоа клучот го остава во пепелникот кој стои на малата комода за чевли на почетокот од ходникот. Го соблекува зимскиот капут и чизмите, продолжува кон дневната соба каде на каучот ја остава чантата, оди во тоалетот, ги мие рацете и лицето, се соблекува и тушира. Потоа заминува во спалната соба, каде ја мачка мазната кожа со млеко за тело, се облекува и се враќа во кујната за да си го подготви еспресото, доколку работи, или макијатото, ако таа вечер се опушта пред телевизорот со некој добар филм.¹

Можеби текстот погоре ви делува филмски, но сличните ситуации на него, за жал, се секојдневние на многу луѓе, а најчесто жени. Оние кои демнат се прикрадуваат, прогонуваат, се кријат, на начин сличен на начинот на кој ловецот се крие, демнејќи го животното одредено време пред да го повлече чкрапецот и да го убие. Но, честопати не би можеле да зборуваме за метафора, вака просто објаснувајќи го демнењето.

Ја гледам пред себе, толку ми е блиску, а сепак не можам да ја дофатам. Но, добро е што е вака, таа не знае дека сум тука, дека ја демнам, замислувам како би било повторно да и ја допрам меката бела кожа на вратот, која сигурно и мириса на јасмин. Го знам тој мирис, неколку дена го чувствував во нејзината спална соба, кога лежев на нејзиниот кревет и и ги мирисав нејзините гаќички, додека таа мирно спиеше, под дејство на флунитрапезамот.

Иако кај нас за инкриминација на демнењето се зборува дури по потпишувањето на Истанбулската Конвенција, сепак на тлото на Европа за оваа појава се зборува и истата се казнува уште од 1933 година (во Данска), а во САД (прво Калифорнија) од деведесеттите години на XX век, и тоа по убиството на актерката Rebecca Schaeffer.

Но, и покрај доцнењето во законската регулатива, истражувањето на ОБСЕ од 2019 година, покажа дека демнењето кај нас и тоа како постои и се случува. Имено, 7% од испитаничките изјавиле дека биле прогонувани, најчесто од непозната индивидуа (53%), и од поранешен интимен партнер (30%). Во четвртина од случаите, прогонувањето траело неколку дена, но во 48% барем неколку месеци. Најчесто жртвите добивале навредливи, заканувачки или телефонски повици без одговор, потоа биле следени, некој ги чекал пред училиште или работното место, добивале навредливи или заканувачки СМС пораки или пораки на електронската пошта. Последиците врз жртвите биле вознемиреност, срам, бес, страв, тешкотии во спиењето, чувство на ранливост, депресија (OSCE, 2019: 34-35).

По кој знае кој пат стоеше во сенката на големото дрво, скриен во темнината на ноќта и прегратката на облаците над месечината. Во таа студена ноќ, нестрпливо, како волк кој го демне јагнето, ја чекаше убавата девојка која долго време ја следеше наоколу низ градот. Пред неколку часа излезе со своите другарки, но кај и да е очекуваше дека ќе се појави, се разбира сама.

А, што всушност е демнење? Тоа е збир дејствија, кои може да не се кривични дела, како на пример, телефонски јавувања, праќање писма или подароци и појавување на јавни места, но кои за жртвата се застрашувачки, а можеби за нас изгледаат безопасно (Stalking Resource Center, 2015: 1). Но, честопати, демнењето не се задржува само на такви, условно кажано, секојдневни дејствија, туку како минува времето од почетокот на демнењето, така дејствијата стануваат сè поопасни, минувајќи кон сексуални и насилни кривични дела (Sheridan et al., 2001: 223).
Дејствијата и постапките се повторуваат, оној кој демне отстварува (физичка или визуелна) близина со жртвата, од која во ниту еден момент не добил дозвола за тоа. Сите постапки кај жртвата предизвикуваат основан страв за сопствениот живот или тој на нејзините блиски (National Institute of Justice).

Зошто кај оние кои демнат се појавува потребата од физичка или визуелна близина? Поради потребата од контрола на животот на жртвата, нејзината улога на извор на самопотврда, стравот да се изгуби претходниот однос. Посебно важни за демнењето се блиските емоционални односи (Thomas et al., 2008), а пред сè случаите на семејно насилство (Konstantinovic – Vilic et al., 2010: 155).

Каде и да погледнам, тој е насекаде. Во секој лик е неговиот, во секој глас го слушам неговиот. Кога ќе заѕвони телефонот се плашам да погледнам кој е. Кога ќе добијам СМС не сакам да ја прочитам. Не излегувам. Не постои дел од мојот живот кој не е уништен.

Демнењето длабоко ја уништува социјалната сфера на животот на жртвата, но остава и долготрајни психички последици по нејзиното здравје. Најчесто станува збор за промени во личноста, навиките, жртвите стануваат помалку пријателски расположени, со недоверба, избегнуваат социјални контакти, кај нив се појавила параноја, анксиозност, агресивност и интровертност (Hall, 1998), состојби на депресија, посттрауматски стрес (PTSD), но и обиди за самоубиство (Pathe & Mullen, 1997).

Клучно во спречувањето на демнењето е препознавањето на моментот кога истото започнува. Постојаното присуство, зголемената контрола, непосакуваната близина, дејствија кои секојдневно, дури и повеќе пати во текот на денот се повторуваат, се само дел од знаците кои треба да ви укажат дека одредено лице чувствува потреба да е присутно (иако вие тоа не го посакувате). Во тој случај, не заборавајте дека вие не сте тие што треба да го промените начинот на живот, туку оној кој демне треба да престане со таквите дејствија. Затоа многу важен чекор, покрај навременото препознавање, е и пријавувањето на ваквите дејствија. Набрзо, предлог законот за спречување и заштита од насилство врз жените и семејно насилство ќе отвори можности за уште поголема заштита на жените од каков и да било вид насилство, вклучувајќи ги сите форми на родово засновано насилство, а со измените на Кривичниот законик, демнењето ќе стане кривично дело.

¹Извадоците се дел од дело во процес на изработка на авторката