Ана Алексовска е режисерка која сигурно веќе ја знаете преку документарниот краток филм Господата од Современа. Преку нејзиниот светоглед, се труди да изнајде креативни решенија и нови механизми во борбата за иднината. Фактот што е режисерка со амбиции од поширок тип, ù дава можност да делува на различни начини и нивоа. На 12 и 13 март ќе може да го погледнете документарниот филм во 19 часот во Кинотека на Македонија. Некогаш е тешко да се прави интевју со некој кој ти е пријател, бидејќи поставуваш прашања кои лично те интересираат, но се надевам дека читателите на овој текст ќе успеат да уживаат во разговорот со Ана, како што и јас секогаш уживам.

Како се роди твојата желба кон оваа проесија? Кој беше клучниот момент кога одлучи да студираш режија?

Не сум сигурна дека постои еден клучен момент, настан, зародиш на мисла – кои ме наведоа на тие студии. Еве дури и мислам дека тогаш не бев ни свесна сосема што сè подразбира режијата.
Но живо можам да се сетам на првото будно воодушевување и радост од воспримањето и раскажувањето приказни. Рано почнав да читам бидејќи сакав во сè да ја следам сестра ми која е 3 години постара. И нормално, сакав да постигнам да исчитам сè што се нудеше дома. Го памтам со голема јасност чувството при препрочитувањето на грчките митови за деца “Богови и херои” и колекцијата руски бајки. Сакав да го почувствувам одново и одново она што го предизвикаа во мене при првото читање. И секој пат, успешно. Моќта на приказните ме имаше зашеметено, и тоа ќе трае доживотно. А, прва публика за измислените приказни ми беше токму сестра ми, во ноќите кога без приказна немаше шанси да се заспие.

Режијата беше возбудлив начин да се раскажуваат приказни и сакав да го истражам. Дојде лесно, како логична постапка.

Во режијата, женските имиња сè уште се пробиваат низ така наречениот стаклен плафон. Неодамна зборуваше на форумот The F word, којго актуелизираше токму родовото прашање и условите за работа во филмската индустрија. Какво беше твоето искуство? Кои се предизвиците со кои ти се имаш соочувано?

Секоја борба е лична и секое писмо – е лично. Не сум поборник на синтагмата “женско писмо”, напротив, тоа секогаш ме збунувало. Професорките по уметност ми велеа дека творам како машко и сè уште не ја разбирам таа поделба. Постојат теми кои двајца различни автори, маж и жена, ќе ги обработат на сосема различен начин, и тоа е она кое ги разликува еден од друг, а не нивниот род.

Растена сум во семејство каде се верувало дека жените можат исто како и мажите. Ја имав привилегијата да учам од мојата баба која се изборила да ги заврши своите студии и да биде меѓу многуте мажи – лекари првовработени на државната клиника. Потоа, привилегијата да имам мајка со повторно, за тоа време, револуционерна нарав – со пркос да ја следи својата интуиција и самата да ја одбере својата (до тогаш сè уште непозната и нова) професија. Тогаш не било јасно што е програмирањето, но без страв таа зачекорила во тој свет со сета неизвесност на одлуката. Не е лесно да се достигнат нивните стандарди, но секогаш од нив ја имам поддршката за храбрите одлуки. Понекогаш дури и ме поттикнувале да ги преземам.

Минатата година засилено се отворија квоти во фестивалските листи за жени режисерки или за филмови направени за женски лик. Мислам дека е неправедно да се прашува авторката дали е селектирана на некој фестивал само поради својот род, а не поради квалитетот на филмот. Но, тие квоти го наметнуваат тоа чувство. Можеби влезот на “Господата од Современа” на А-фестивалот во Торонто, HotDocs IDFF, се должи токму на таква квота. Но, тоа помогна да добие филмот видливост и популарност и сепак е огромен поттик за понатамошната работа. Се надевам дека наскоро нема да има потреба од такви квоти за еднаква фестивалска застапеност на женските и машки автори и дека во нареднава деценија природно застапеноста ќе се изедначи.

Кои авторки, режисерки би ги издвоила како позначајни и впечатливи според твоите критериуми?

Helena Тřeštíková (Хелена Трештикова), чехиња, поради истрајноста и трпеливоста, потребни да се направи документарен филм. Од нејзините филмови научив многу за развој на карактерот во документарен филм. Си има изградено свој стил преку формата и е сериозна инспирација.

Iryna Tsylik (Ирина Цилик), жена чии следни филмови со нетрпение ќе ги очекувам. Пред се, работата со актери во документарен филм е фасцинантна кај неа, а со изборот на теми е секогаш иновативна и актуелна истовремено. Темпото со кое ги монтира и развива сцените е хипнотично.

Phoebe Waller – Bridge ( Фиби Валер Бриџ) поради остроумноста. Како актерка и сценаристка истовремено, се чини дека размислува неколку пати побрзо од просечен човек и во нејзините сцени секогаш се случуваат барем три конфликта паралелно. Интензивно и атрактивно раскажување на приказни од кое може многу да се научи.

Вашиот документарец успева да ги хуманизира оние кои се наоѓаат на маргините, па се надевам ќе успее да разбуди емпатија кај повеќе луѓе, со оглед на тоа што филмот веќе е интернационално препознаен, освојувајќи престижни интернационални награди. Може ли да ни споделиш повеќе за комплексноста на снимањето на овој филм?
Како успеавте да ја доловите спонтаноста и слободата која ликовите ја манифестуираат во документарецот?

Блискоста меѓу две индивидуи не се гради преку ноќ, но е заснована на едно нешто – желбата и способноста да го разбереме и прифатиме она што нè прави различни. Нашите протагонисти се носат со своите негативни емоции преку бурата која ја предизвикуваат, одејќи на сите ноќни и дневни културни или социјални настани во Скопје. Бевме љубопитни, ние од тимот кој го создадовме филмот, да го разбереме лечење на длабоките рани на овој начин. И навистина, имаше што да пронајдеме. Верувам дека нашата протагонистка и нејзините ноќни пријатели го увидоа тоа во нашиот долгогодишен однос и токму затоа прифатија да се соголат барем малку пред нашите камери. Сакавме да ги разбереме и да им помогнеме да бидат разбрани.
Пред да снимаме речиси една година само другарувавме. Безброј телефонски разговори и изложби посетени заедно во кои откривавме како ги допира уметноста или дебатата која ќе ја проследат и како им помага да разберат дел од своите емоции поттикнати од приватниот живот.

Сметавме дека оваа нивна приказна ќе му помогне и на гледачот да разбере нешто повеќе за себе и за начинот на кој ги восприема различните животни стилови, механизми за справување со болка…и ќе го замени својот револт со сочувство.

Преку една сцена во филмот сфаќаме дека протагоностите понекогаш се соочуваат и со вербално насилство. Според вашето искуство, колку е ваквиот третман чест и како филмската екипа реаиграше на тактвите ситуации?

Чест е тој третман и токму затоа таква сцена е дел од филмот. Всушност, во самата сцена, фрапантни се и не вербалните ниту физички типови насилство – туку оние психолошките видени преку презирот кој се чита на ликовите на другите посетители, преку нивниот говор на тело. Покажува колку сме затворени кон различното како општество.

Нашиот филм е обсервациски, така што во градењето на сцените учествувавме малку – со разговор пред да се вклучат камерите. Но штом тие ќе се вклучеа, ние остававме дејството да го води протагонистката. А твоето прашање е дел од документаристичката дебата за етика и одговорот е секогаш комплексен, бидејќи зависи од многу фактори. Ние бевме свесни дека при снимањето на таа сцена ничиј живот не е доведен во опасност, дека е тоа многу честа сцена која можеби се одвива и во моментов во некоја од скопските галерии, а и пресудниот миг на увереност во тоа дека со претставување на конфликтот на тој начин ќе ја доближиме борбата на протагонистката до публиката и ќе се повикаме на недостатокот емпатија, со надеж дека ќе предизвикаме желба за промена.

Нашата протагонистка, и самата во филмот вели Абе само на женско можеш да му се чаталиш, како коментар на насилната сцена во галеријата. Таа всушност се доживува како најлесната мета на членот на обезбедување, бидејќи е единствената жена таа вечер во друштвото. Сака да каже дека и нејзините придружници се однесуваат исто како и таа, но само таа ги прима навредите. Научена е да ги амортизира овие напади и во себе да акумулира гнев. Така живее и дома, а понекогаш и надвор. Тоа беше всушност и клучниот порив да се приклучи кон овој филм – ова стана медиумот со кој ќе ја покажеше гласно неправдата и насобраниот гнев, со надеж дека нешто ќе се промени. Сега контактираме сè уште и се радувам кога ќе ми пренесе позитивно искуство на настан организиран од друштва кои порано биле нетрпеливи кон неа. Некаква промена сепак е видлива!

Главните ликови зборуваат со голема ведрина и социјална осободеност за која секој може да сонува. Каков личен ефект имаше врз тебе самиот процес на снимање? А потоа и завршниот продукт?

Пресвртница во мојот живот, на секој план, се случи за време на снимањето на филмот. Интензитетот на емоциите, потребата од постојано преиспитување на сопствената етика заедно со професионалниот притисок беа катализатор да се променам и појдам во некоја нова фаза од својот раст. Има луѓе кои заминаа од моето секојдневие и луѓе кои ќе направам сè да не си заминат. Сфатив дека со искреноста, кон себе и другите, единствено се доаѓа до тој стадиум на смиреност потребен за носење важни одлуки. Во филмот секој рез е важна одлука, а да не зборуваме за обработката и работата со главните ликови… Тоа што, поради ова искуство, тоа што секогаш ќе го носам во себе како патоказ при недоумница е: пауза за искреност кон себе. Потоа сè ќе стане лесно.

А главните ликови се соочуват со своите лоши страни и преку хумор и преку пркосна искреност. Од секој човек кој поминал мачен период може многу да се научи, само со набљудување.

Успехот на филмот на сите од тимот ни дојде неочекувано. Толку ни беше макотрпен процесот на работа што не ни мислевме што потоа. Тоа “потоа” само си дојде и нè зграпчи за рамења, протресувајќи нè. Прекрасно е чувството кога тоа со кое си живеел во агонија со години, сега допира до публика низ цел свет. Егото е задоволно, ама нам и ни беше многу потребен таков ветар во едрата. Одиме понатаму, поумни и поискрени 🙂

Кои ти се следните планови? Веќе најави дека твоите следни проекти ќе бидат фокусирани на социјалните промени во Македонија.

Уште во 2013та година почнав да снимам, нешто сама, нешто со помош на колегите – тогашни студенти, филм за менталитетот на нашето поднебје. Покорлив и молчалив. Ме интересираше зошто толку сакаме да се претставуваме како жртви на одредена ситуација, зошто при појавата на проблем ние го избегнуваме и бараме бегство на место каде, навидум, го нема тој проблем. Одеднаш, се најдов сама, со повеќето блиски луѓе отселени некаде. И темата ја работев на дотогаш за мене неистражен начин – докуфикција. Но, по некое време се почувствував како хипокрит бидејќи и самата посакав да си заминам.
Заминав, се вратив, го имам зад себе Господата од Современа и сега сметам дека можам да продолжам да работам на тој филм. Ќе биде за идентитетот на младата личност, нејзините идеали и нивниот губиток при созревањето – сето во корелација со созревањето на едно општество. И повеќе нема да е докуфикција туку чиста документаристика.

Но ова е проект кој ќе се работи подолго, особено поради пандемијата. Во меѓувреме, со Владимир Димоски работиме на уште неколку, краткометражни, проекти.

Ана, во моментов работиш на исклучително значајна иницијатива, наречена ДОМА. Таа претставува онлајн платформа на Институтот за комуникациски студии преку се истражуваат и анализираат теми поврзани со животната средина, биодиверзитетот, одржливите практики и еколошката свест. Дали може да ни кажеш малку повеќе за твојот ангажман?

Целата енергија при создавање на тие куси документарни филмови за ДОМА е водена од желбата за промена на околината, будење на свеста кај сограѓаните и едноставно – надевање, дека може да е подобро. Сметам дека нема поубав мотор од тоа. Тимот е прекрасен, секој ден поминат со нив е авантура и среќна сум кога согледуваме дека растеме заедно. Се сретнавме со Кирил Пржо, уредникот на платформата ДОМА и работи на еко-едукација и започнавме со соработка.

Проектот ДОМА е амбициозен и често физички напорен поради темпото на работа, но ништо не е позадоволително од тоа кога ќе сме исконтактирани од надлежна институција дека пораката е примена и одлучни се да делуваат. Исто така, согледувам и дека народот има потреба од ваква дебата. Треба заедно да одлучиме како економскиот прогрес и еколошката свест да се во рамнотежа, без едното да го задуши другото. Задачата е тешка, но треба да ја гледаме како предизвик на нашето време, на нашата генерација.

Повеќе информации:
#3BCKFS | The F* Word – Creating a chain of emerging female filmmakers

The Grand Prix of FEKK 2020 goes to Consuming Contemporary by Ana Aleksovska.”
Најдобар документарен филм Moscow shorts – септември

Документарниот краток филм „Господата од современа“, во режија на Ана Алексовска, во продукција на „Лист продукција“, стана дел од селекцијата на годинашното издание на програмата „Д чејнџинг фејс оф Јуроп“, иницијатива на Европска филмска промоција, во соработка со канадскиот фестивал „Хот докс“. Снимен според сценарио на Анжелика Апсис.

Македонскиот филм „Господата од современа“ (Consuming Contemporary) на талентираната Ана Алексовска освои важно признание на „Кустендорф“ – Бронзено јајце